T.BEKJÄÝEW. MAGTYMGULYNYŇ ESERLERINIŇ FRAZEOLOGIK SÖZLÜGI. - AŞGABAT, TDNG, 2016 (B-IV)
Bizara
gelmek – irmek, halys ýadamak, göresi gelmezlik.
Ýüregim
sabyrdan, gider karardan,
Ýaman
işdir buguz bolmak är ärden,
Bizara
gelip men beýle diýardan,
Jür
bolup men başym alyp gitmäge (Aý-günüňiz
batmaga).
Bogaz ýyrtmak – gaty gygyrmak, nähak işi hak etjek
bolup galmagal etmek.
Diýdim:
«Dünýä üçin nedir bahsy-jeň?»
“Bihuda
bogaz
ýyrtmak, ýersiz galmagal» (Birniçe
mysal).
Boý
çekmek – hoşboý ys bermek, ýakymly ysly.
Hup
şejerler boý çekipdir, bary gördüm – şondadyr,
Ýüz
kereşme-şiweli dildary gördüm – şondadyr (Şondadyr).
Boýnuna
dakmak – haýsydyr bir işi, hereketi edendigini, haýsydyr bir zady
alandygyny kimdir biriniň özüne
mejbury ykrar etdirmek, boýun aldyrmak.
Magtymguly,
bu ýollardan çykmagyl,
Düzülen
rabatdyr, diniň ýykmagyl,
Üzülmez
töhmeti boýna dakmagyl,
Haka
dogry gelen, belki, şir çykar (Mar çykar).
Boýnuna goýmak – 1. Kimdir biriniň eden günäsini boýun
aldyrmak, ykrar etdirmek. 2. Üstüne ýüklemek.
Pelek
oýnap, utar uruşsaň, söýseň,
Göwräňi
göterip, ganatyň ýaýsaň,
Ölüm
zulmun adam boýnuna goýsaň,
Gorkusyndan
saralmazmy, solmazmy? (Gelmezmi).
Boýnuna ilmek – islegiňe garamazdan haýsydyr bir
zadyň, hereketiň saňa degişli edilmegi.
Hak
emrinden merdut boldy,
Towky-lagnat
boýnuna
ildi, Görüň, Azazyl näm boldy –
Şunça
bir mollalyk bile (Şalyk bile).
Boýun sunmak – tabyn
bolmak, boýun bolmak, razylaşmak, ylalaşmak.
Ol ki boýun
sunmady kim, Taňrynyň permanyna,
Saldy
towky-lagnaty boýnuga şeýtan eýledi (Nury-iman
eýledi).
Boýun burmak – ötünç
soramak, ýalbarmak, bir zat dilemek, haýyş etmek.
Diller
diýer görüp-görüp,
Akyl
keser sorup-sorup,
Ençe
mertler boýun burup,
Namartda
ýesire döndi (Bir käre döndi).
Boýun
goýmak – ýerine ýetirmek, ylalaşmak, razylaşmak.
Kiçilikden
ybadata boýun goý,
Kyýamatyň
oýun kylsaň, oýun goý,
Terk
edip dünýäni, zowk-u toýun goý,
Gir
pena ýoluga, gaýtgujy bolma (Gidiji
bolma).
Böklek salmak – bölünmek, bölek-bölek bolmak, bir
ýerde durup bilmezlik, pytramak.
Baglar
doňup galdy, ýagyşlar gezmän,
Bulut böklek
saldy, bu derde dözmän,
Zemin
zaýa boldy, pelekler lerzan,
Jennet
boldy çöller Çowdur han üçin (Çowdur han
üçin).
Burnuny sokmak – çagyrylmadyk, islenilmeýän ýeriňe
barmak, özüňe degişli bolmadyk işlere goşulmak.
Oýun
kylsaň deň-duş bilen bir zaman,
Pelek
− görip, burun sokup baradyr;
Hazan
okun taýýar eden bu jahan,