T.BEKJÄÝEW. MAGTYMGULYNYŇ ESERLERINIŇ FRAZEOLOGIK SÖZLÜGI. - AŞGABAT, TDNG, 2016 (Ç)
Çarh urmak – biynjalyk bolmak, dowla
düşmek, çar ýana ylgamak, bir zadyň töwereginden aýlanmak.
Aşyklar ýaş döker çeşminden girýan,
Görejek, çarh urar, döwr eder her ýan,
Magtymguly, janym ýolunda gurban,
Dilese janymy, bary Dilberiň (Dilberiň).
Çawy düşmek
– dabaraň, şöhratyň ýaýramak, meşhur bolmak.
Owazasy düşüp Rum-u Ýemene,
Müsür, Şam-u Hindistan-u Dekene,
Çawy düşüp Hytaý bile Hotana,
Bir emiri-sahypkyran ýaratdy (Ynsan ýaratdy).
Çeňňel
urmak – penjelemek, penjäňe gysmak,
almak.
Dostlar, öser bir gün ajalyň ýeli,
Hazan urup solar ömrüň ter güli,
Eziz jana ölüm urar çeňňeli,
Aýlanyp, aýlanyp, ýazlyşmak bardyr (Aglaşmak bardyr).
Çep
bolmak – araň gowy bolmazlygy, dost däl, duşman bolmak.
Niçe akdy, dünýä, sen diýip derler,
Barysy puç boldy, boş galdy serler,
Ýüzün sowup, gep alyşmaz çyn ärler,
Bir söý bilen ýagşy dosty çep bolsa (Köp bolsa).
Çepe
dönmek – ýüz döndermek, dost bolmazlyk, gülüp bakmazlyk.
Baýram gelin, Hanmeňli gyz, Janesen,
Bu dertleriň haýsy birne ýana sen,
Çarhy-pelek, her gün çepe döne sen,
Kalbymyň dünýäsi weýrana geldi (Weýrana geldi).
Çepine
aýlanmak – ser. Çepe dönmek.
Çepine aýlanan çarhy-pelekdir,
Adam ogly – gelen bary heläkdir,
Ýetmiş iki millet bölek-bölekdir,
Bu bölekden goşma özge bölege (Berme pelege).
Çoka bolmazlyk
– köpçülikde özüňi oňaýsyz duýmak, ýekemezek, köpçülige bolmaýan, garasöýmez.
Çopan adam çoka bolmaz,
Ala garga oka gelmez,
Köp ýygylsa, terhos almaz,
Aňyrsy bolman ýigide (Köýmän ýigide).
Çyragy öçmek – wagty geçmek, betbagtçylyga uçramak.
Magtymguly, gelen, geçer,
Bu güzere gonan göçer,
Ýigitlik çyragy
öçer,
Bu sözümde ýalan barmy? (Gülen barmy?).
Çyragy
sönmek– ser. Çyragy öçmek.
Habar düşer: «Pylan kimse ötdi» diýp,
«Çyragy söndi» diýp, «Güni batdy»
diýp,
«Bu dünýäden o dünýäge gitdi» diýp, «Alla rehmet
etsin!» diýip dargarlar (Iglärler).