Kemik kardeşliği güçleniyor
Türkmen-Türk ilişkilerinin kadim bir geçmişi vardır. Ortak tarihimize bakmak gerekirse XI. yüzyılın ortalarında, Yakın Doğu'da Büyük Selçuklu Devleti'ni kurarak Orta Çağ tarihinde önemli bir rol oynamış olan Türk kabileleri "Oğuz" adı yanında "Türkmenler" olarak da anılmaktadır. Günümüzde Türkmen adının nereden geldiğine dair Oğuzlardan İslamiyet’i kabul edenlere, onları gayrimüslimlerden ayırmak için Maveraünnehir Müslümanlarınca Türkmen adı verildiği yönünde bir görüş hakimdir. Bu yönde bir başka görüşte Türkmen sözcüğünün sonundaki “men”in Türkçe mübalağa eki olduğu (kocaman, azman, değirmen) ve bu adın, Öz-Türk anlamına geldiği düşüncesidir. Kimi kaynaklarda Türkmen adı yerleşik olanlar için kullanırken göçebe olanları da Yörük olarak adlandırır. Türkmen ve Yörük kelimeleri tarihî belgelerde eş anlamlı olarak da kullanılmıştır. Türkmen olarak adlandırılan Müslüman oğuzlar; batıda Türkiye, Suriye, Rumeli, Kıbrıs, Filistin, Lübnan, Irak, Azerbaycan doğuda ise Horasan, Türkmenistan, Kafkasya, Özbekistan, Afganistan ve Çin’de yaşamaktadırlar. Türkiye Türkleri ve Türkmenlerin genetik yapıları karşılaştırıldığında birbirlerine oldukça benzedikleri görülmektedir. Gerek dil gerekse kültür olarak Türkler ve Türkmenler, tarihî süreçte Oğuzlara mensuptur ve birbirleri ile benzerlik göstermektedirler. 1520-1530 yıllarına ait Osmanlı Tahrir defterleri incelendiğinde Anadolu halkının %93 gibi bir oranının Türkmen aşiretlerine mensup oldukları ortaya çıkmaktadır. Türkiye Türkleri genetik olarak Orta Asyalı (Türkmenistan) Türkmenlerine oldukça yakındır. Sürdürülen genetik ve tarihi araştırmalar, Türkiye Türklerinin diğer bir ifade ile Anadolu Türklerinin % 90 oranında Türkmen kökenli olduklarını göstermektedir. İşte bu faktörler sayesinde Türkmenistan ile Türkiye arasındaki işbirliği her geçen gün güçleniyor ve gelişiyor.
25-26 Ekim 2023 tarihlerinde Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov'un Türkiye Cumhuriyeti'ne ilk resmi ziyareti gerçekleşti.Devlet başkanını Ankara havaalanında Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ve diğer yetkililerin yanı sıra Türk iş çevrelerinden bir grup temsilci tarafından karşıladı. Türkmenistan Cumhurbaşkanı ile Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı arasındaki görüşmede, Türkmen-Türk ilişkilerinin üst düzeyde olduğu belirtildi. 26 Ekim'de zirve görüşmelerinin başlamasından önce Türkmenistan Devlet Başkanı, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk Cumhurbaşkanı Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün ebedi istirahatgahı Anıtkabir'e giderek burada çelenk bırakma törenine katıldı.Ardından Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov Türkmenistan parkını ziyaret etti ve bu sırada Türkmen edebiyatının klasiği, büyük şair ve düşünürü Mahtumkulu Firaki'nin anıtına çelenk bıraktı.Resmi ziyaretin çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti'nin başkenti Ankara'da Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Odası’nın (TOBB) Genel Merkezi’nde Türkmenistan-Türkiye iş forumuna katılarak konuşma yaptı.
Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov yaptığı konuşmada, Türkmenistan-Türkiye Ortak Yatırım Fonu’nun kurulmasını teklif etti.Türkmenistan Devlet Başkanı ekonomi, yatırım, enerji, ulaşım ve iletişim alanlarının yanı sıra tarım, sanayi ve sanayi işbirliği, bilim ve teknolojinin, ülkenin Milli ekonomisinin kilit alanları olarak vurguladı.
Serdar Berdimuhamedov, Türk ortaklarla işbirliğinin geliştirilmesine yönelik somut önerilerini dile getirdi. Türkmenistan Devlet Başkanı, Türkiye’nin iş çevrelerini “Aşkabat City’’ konseptini uygulamaya ve Arkadag şehrinin gelişiminin ikinci aşaması kapsamında bir sanayi kümelenmesinin inşasına aktif olarak katılmaya çağırdı.
Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ayrıca, yatırımlar, ulaştırma ve lojistik merkezi konusunda bir çalışma grubu kurulması için girişimde bulundu ve Türkmenistan’ın Türkiye’ye elektrik ve doğalgaz tedariki konusunda işbirliğine hazır olduğunu teyit etti.
Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz da Türkmenistan-Türkiye İş Forumu’nda bir konuşma yaptı. Yılmaz konuşmasında, Türkmenistan ile Türkiye arasındaki ticaret hacminin bu yılın ilk dokuz ayında 2,1 milyar ABD dolarına ulaştığını ve yıl sonuna kadar 3 milyar ABD dolarına çıkmasının beklendiğini kaydetti. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Yılmaz, bu ticaret hacminde elektrikli ekipmanların payının yüzde 16, metal ürünlerin yüzde 10, genel sanayi mallarının, makina ve ekipmanların yüzde 8, özel makinaların yüzde 5 ve prefabrik yapıların yüzde 4 olduğuna dikkat çekti.
Cumhurbaşkanı Yardımcısı, Türkmenistan’ın piyasasında en fazla Türk kontratının yer aldığı ikinci ülke konumunda olduğunu ifade etti. Belirtildiği gibi, Türkmenistan doğalgazının ve elektriğinin dünya pazarlarına ulaştırılması için işbirliği gerekmektedir. Cumuhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, bu yılın aralık ayında Türkmenistan’ı ziyaret edeceğini de sözlerine ekledi. Yılmaz ayrıca, 6-8 Aralık tarihleri arasında Türkmenistan’da Türk ihraç ürünlerinden oluşan bir fuar düzenleneceğini ve iş dünyasından büyük ilgi beklendiğini kaydetti. Türkiye Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır forumda yaptığı konuşmada, Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ile Türkmenistan Sanayiciler ve Girişimciler Birliği (TSGB) arasında Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Alanında İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Eylem Planı’nın imzalanacağını not etti. Kacır, bu anlaşmalar çerçevesinde yeni iş fikirleri ve projelerin somutlaştırılması ve hayata geçirilmesi için çaba gösterileceğini aktardı.
Günün ikinci yarısında ise Cumhurbaşkanının konutu olan Aksaray Sarayı'nda resmi karşılama töreni gerçekleştirildi. Resmi karşılama töreninin ardından, iki kardeş ülkenin resmi heyet üyelerinin katılımıyla birebir formatta en üst düzeyde ikili görüşmeler, genişletilmiş formatta ise müzakereler gerçekleştirildi.Görüşme sırasında iki ülkenin Devlet Başkanları hediye alışverişinde bulundu. Türkmenistan Devlet Başkanı, dostluğun simgesi olarak mevkidaşı Recep Tayyip Erdoğan’a ‘’Gardaş’’ adında Alabay yavrusunu hediye etti. Buna karşılık Erdoğan, Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov'a iki yavru köpek hediye etti. Takdim edilen hediyeler için birbirlerine teşekkür ettikten sonra liderler arasında toplantı gerçekleştirildi. Yapılan toplantıda Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Türkmenistan Devlet Başkanı'nın ülkesine yaptığı ziyaretin, köklü güzel geleneklere, kopmaz dostluk ve kardeşlik bağlarına dayanan devletlerarası diyalog tarihinde önemli bir olay olarak değerlendirildiğini vurguladı. Baş başa ve heyetler arası görüşmelerin ardından Türkiye'nin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov, anlaşmaların imza törenine katılıp, ortak basın toplantısı düzenlediler. Toplantıda konuşma yapan Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov ve Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Türkmenistan doğalgazının Hazar Denizi üzerinden Türkiye’ye taşınması konusunu ele aldıklarını aktardı. Görüşmede ayrıca, Türkmenistan elektriğinin Hazar Denizi üzerinden Türkiye’ye ulaştırılması ve ticaretin arttırılması konuları da ele alındı.Görüşme sırasında iki taraf ilişkilerinin mevcut durumunu değerlendirdi ve daha fazla işbirliği için fırsatları ele aldı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ayrıca, Türk Devletleri Teşkilatı’nda gözlemci statüsünde bulunan Türkmenistan’ı Teşkilatın tam üyesi olarak görme arzusunu dile getirdi.Toplantı sonucunda Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov'un huzurunda iki ülke arasında 13 anlaşma imzalandı.
Bu kapsamda, "Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İle Türkmenistan Ticaret ve Sanayi Odası Arasında Türkiye-Türkmenistan Ticaret Ve Sanayi Odası Forumu Kurulmasına İlişkin Mutabakat Zaptı", "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkmenistan Hükümeti Arasında Görsel-işitsel Hizmetlere Dair Ortak Yapım Anlaşması", "Türkiye Cumhuriyeti Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı ile Türkmenistan Sanayiciler ve Girişimciler Birliği Arasında Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Alanında İşbirliğinin Geliştirilmesine İlişkin Eylem Planı", "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi Başkanlığı ile Türkmenistan Devlet Başkanlığına Bağlı Devlet Servisi Akademisi Arasında İnsan Kaynaklarının Yönetimi Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı", "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkmenistan Hükümeti Arasında Teknik Düzenlemeler, Standardizasyon, Uygunluk Değerlendirmesi, Akreditasyon Ve Metroloji Alanlarında İşbirliği Anlaşması", "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı İle Türkmenistan Bakanlar Kurulu Nezdinde Baş Arşiv Müdürlüğü Arasında İşbirliği Protokolü", "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı İle Türkmenistan Devlet Televizyon, Radyo Yayıncılık Ve Sinematografi Komitesi Arasında Medya Alanında İşbirliğine İlişkin Mutabakat Zaptı", "Türkiye Cumhuriyeti Yükseköğretim Kurulu ile Türkmenistan Eğitim Bakanlığı Arasında Yükseköğretim Alanında İş Birliğine Yönelik Mutabakat Zaptı", "Türkiye Ulaştırma Ve Altyapı Bakanlığı ile Türkmenistan Bakanlar Kuruluna Bağlı Ulaştırma Ve Haberleşme Ajansı Arasında Ulaştırma ve Bilgi Teknolojilerinde Araştırma Ve Geliştirme Faaliyetlerinde İşbirliği Mutabakat Zaptı", "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkmenistan Hükümeti Arasında Bitki Koruma ve Bitki Karantinası Alanında İşbirliği Anlaşması", "Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı İle Türkmenistan Kültür Bakanlığı Arasında Kültür Alanında İşbirliği Anlaşması", "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Türkmenistan Hükümeti Arasında Gençlik ve Spor Alanında İşbirliği Anlaşmasının Uygulanması İçin Gençlik Politikası Alanında 2024-2026 Dönemi İşbirliği Eylem Planı" ve "Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti İle Türkmenistan Hükümeti Arasında Meteoroloji Alanında İşbirliği Anlaşması" imza altına alındı. Ortak tarihi, dili, dini ve kültürü paylaşan iki kardeş ülke ve halk arasında, “Bir Millet, İki Devlet” temelinde dengeli, karşılıklı saygı ve işbirliğine dayalı özel ilişkiler bulunmaktadır. İki ülke arasındaki işbirliği dış politika, ticaret ve ekonomi, kültür ve eğitim başta olmak üzere her alanda olumlu bir seyir izlemektedir. Türkmenistan ile Türkiye arasındaki işbirliği büyük gelişme potansiyeline sahiptir. Saygıdeğer Kahraman-Arkadağımızın başlattığı ve Saygıdeğer Arkadağlı-Kahraman Serdarımız tarafından başarıyla devam ettirilen ihtiyatlı ve ileri görüşlü politikaları sayesinde her geçen gün ortaya çıkan bu potansiyel iki kardeş ülke arasındaki ilişkileri en üst seviyeye ulaştırıyor.
Seyran SOPYYEV,
Türkmenistan Dışişleri Bakanlığı
Uluslararası İlişkiler Enstitüsü'nün
Uluslararası gazetecilik Fakültesinin
II.Sınıf öğrencisi.