HALKARA HYZMATDAŞLYGYŇ MÖHÜM UGRY
Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň, türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň ähli pudaklarynda, şol sanda saglygy goraýyş ulgamynda giň gerimli, taryhy ähmiýetli özgertmeler amala aşyrylýar. Mälim bolşy ýaly, jemgyýetiň we döwletiň iň ýokary gymmatlygy bolan adamyň saglygyny goramak Türkmenistanda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri bolup durýar. Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedowyň öňe sürýän «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» ýörelgesi esasynda milli saglygy goraýyş ulgamyny has-da döwrebaplaşdyrmak üçin täze belent maksatlar we wezipeler goýulýar.
Garaşsyzlyk ýyllarynda Türkmenistanda Gahryman Arkadagymyz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ýolbaşçylygynda işlenip taýýarlanan «Saglyk» Döwlet maksatnamasyna laýyklykda, ynsan saglygyny goramak, sagdyn durmuş ýörelgelerini rowaçlandyrmak, bedenterbiýäni we köpçülikleýin sporty işjeňleşdirmek babatda köp işler durmuşa geçirildi. Keselleri anyklamak, bejermek, öňüni almak boýunça öňdebaryjy usullary we innowasion tejribeleri işe ornaşdyrmakda, ynsan ömrüniň dowamlylygyny uzaltmak, elýeterli hem-de ýokary hilli lukmançylyk hyzmatlaryny üpjün etmek babatda oňat netijeler gazanyldy. Bu ugurda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmekde dünýä bileleşigi, aýratyn-da, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy (BSGG) tarapyndan ykrar edilen nusgalyk işler amala aşyrylýar. Ýurdumyzda birnäçe ýokanç keselleriň ýok edilendigi hakyndaky halkara şahadatnamalar, şeýle hem bu ulgamda türkmen lukmanlarynyň tejribesiniň BSGG-niň Ýewropa sebitiniň ýurtlarynda ýaýratmak üçin teklip edilmegi saglygy goramak babatda wezipeleri çözmekde Türkmenistanyň gazanan üstünlikleriniň jedelsiz ykrarnamasy bolup durýar.
Häzirki wagtda Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasy bilen hyzmatdaşlygynyň gerimini giňeldýär, esasanam Birleşen Milletler Guramasynyň Türkmenistandaky Hemişelik utgaşdyryjysynyň wekilhanasy bilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gatnaşyklaryny has-da giňeldýär. Bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmäge özara gyzyklanma Türkmenistan bilen BMG-nyň arasyndaky uzak möhletleýin hyzmatdaşlygynyň häsiýeti we ýurduň mundan beýläkki ösüşiniň peýdasyna kesgitlenen ähli maksatlary we wezipeleri üstünlikli çözmek üçin täsirli itergi bolup durýar. Bu hyzmatdaşlyk ýokanç we ýokanç däl kesellere, çilimkeşlige garşy göreşmek, sagdyn iýmitlenmek, saglygy goraýyş ulgamyny pugtalandyrmak, Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmek babatda ylmy-amaly maslahatlary, okuw maslahatlaryny, saglygy goraýşyň derwaýys meseleleri boýunça duşuşyklary, “tegelek stoluň” başyndaky söhbetdeşlikleri geçirmek ýaly giň ugurlar boýunça amala aşyrylýar. Soňky ýyllarda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş Maksatnamasynyň (UNDP) Türkmenistandaky wekilhanasynyň arasynda hyzmatdaşlyk işjeň häsiýete eýe bolýar.
2024-nji ýylyň 18-nji fewralynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginde Türkmenistanyň ministrlikleriniň, dolandyryş edaralarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň we Birleşen Milletler Guramasynyň düzümleýin edaralarynyň ýurdumyzdaky wekilhanalarynyň – BMG-niň Ösüş maksatnamasynyň (UNDP), BMG-niň Ilat gaznasynyň (ÝUNFPA), BMG-niň Çagalar gaznasynyň (ÝUNISEF) arasynda resminamalara gol çekmek dabarasy geçirildi. Dabaranyň dowamynda Türkmenistanyň we BMG-niň arasynda ykdysadyýet, saglygy goraýyş, bilim, habar beriş serişdeleri hem-de beýleki möhüm ugurlar boýunça hyzmatdaşlyk bilen bagly 22 sany resminama gol çekildi. Şol resminamalaryň hatarynda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi (TSGDSM) bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasynyň (BMGÖM) Türkmenistandaky wekilhanasynyň arasynda «Türkmenistanda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek boýunça zerur bolan derman hem-de saglygy goraýyş maksatly serişdeleri Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasynyň üsti bilen satyn almak barada» atly üýtgetme girizilen Ylalaşygy, şeýle hem Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasynyň Türkmenistandaky wekilhanasynyň arasynda «2021 — 2023-nji ýyllarda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan ýokanç kesellere gözegçilik etmek üçin saglygy goraýyş maksatly serişdeleri satyn almak barada» atly üýtgetme girizilen Ylalaşygy bar.
Ýurdumyzda ýokanç däl keselleriň (ÝDK) we ýokanç keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek saglygy goraýyş ulgamynyň möhüm wezipeleriň biridir. Ýokanç däl keseller - bu genetiki, fiziologik, ekologik we özüňi alyp baryş ýagdaýlarynyň utgaşmasynyň täsiriniň netijesi bolup durýan saglyk ýagdaýynyň bozulmalarynyň toparydyr. ÝDK-nyň esasy görnüşlerine ýürek-damar keselleri (ýürek işemiýa keseli, arterial gipertoniýa, insult), onkologiýa keselleri (howply täze döremeler), öýkeniň obstruktiw keselleri (bronhial astma) we süýjüli diabet degişli bolup durýar. Ýokanç kesellerm bolsa — ýokanç keselleri dörediji mikroorganizmleriň adam bedeni bilen täsir edişmeginiň netijesinde ýüze çykyp, ýokançlygy daş-töwerege tiz ýa-da yzygiderli ýaýrap, adamyň saglyk ýagdaýynyň dürli bozulmalaryna (alamatsyz göterijilikden dürli agyrlykdaky kliniki görnüşlerine çenli) getirýän kesellerdir. Bu keselleriň öňüni almak – olaryň döremeginiň öňüniň alynmagyna, olaryň ýüze çykmagynyň we güýçlenmeginiň töwekgelçiliginiň sebäpleriniň aradan aýrylmagyna gönükdirilen çäreleriň toplumydyr.
Häzirki wagtda ýurdumyzda ýokanç we ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olary bejermek ugrunda netileli işler alnyp barylýar. Bu ugurda degişli kadalaşdyryjy namalaryny taýýarlamak möhümdir, sebäbi olar Türkmenistanyň ilaty üçin zerur saglyk hyzmatlarynyň hiliniň we elýeterliliginiň üpçünçiligini iň esasy mesele hökmünde kesgitleýär.
2021-nji ýylyň mart aýynda kabul edilen ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek hakynda Türkmenistanyň kanuny ÝDK-nyň öňüni almagyň we olara garşy göreşmegiň hukuk, guramaçylyk, ykdysady we durmuş ýörelgelerini esaslandyrýar. 2021-nji ýylyň iýun aýynda ÝDK-nyň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek, adamlaryň ömür dowamlylygyny artdyrmak we sagdyn durmuş ýörelgelerini wagyz etmek maksady bilen, Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan ýurdumyzyň ministrlikleri hem-de pudaklaýyn dolandyryş edaralary bilen bilelikde, “Türkmenistanda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Milli strategiýanyň” hem-de ony amala aşyrmak boýunça ýerine ýetirilmeli çäreleriň meýilnamasynyň taslamalary işlenip taýýarlanyldy. Bu strategiýanyň esasy maksady we wezipeleri ÝDK-nyň öňüni almagyň we olaryň garşysyna göreşmegiň ileri tutulmagyny gazanmakdan, ilatyň arasynda sagdyn durmuş ýörelgelerini giňden ornaşdyrmakdan we adamlaryň saglyk babatda sowatlylygyny ýokarlandyrmakdan hem-de näsaglary ýokary hilli derman we saglygy goraýyş maksatly serişdeler bilen üpjün etmekden ybaratdyr. Milli strategiýanyň amala aşyrylmagy netijesinde, ilatymyzyň ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olara gözegçilik etmekleri babatda düşünjeleri artdyrylýar hem-de olaryň saglygy has-da berkidilýär.
Аrassaçylyk babatda abadançylygy saklamak, ýokanç keselleriň ýaýramagyna gözegçilik etmek we öňüni almak boýunça anyk çäreleri durmuşa geçirmek, ilata edilýän lukmançylyk hyzmatyny mundan beýläk-de kämilleşdirmek meseleleri ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamynyň wajyp wezipeleriň biridir. Bu wezipeleri çözmekde kabul edilen namalaryň ähmiýeti uludyr. Mälim bolşy ýaly, 2021-nji ýylda «2021-2023-nji ýyllarda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan ýokanç kesellere gözegçilik etmek üçin saglygy goraýyş maksatly serişdeleri satyn almak barada» atly Ylalaşyga gol çekildi. Taslama, AIDS, inçekesel we gyzzyrma garşy göreşmek üçin Global gazna tarapyndan maliýeleşdirilýän BMGÖM inçekesel taslamasynyň üstüni ýetirýär we 2024-nji ýylyň ahyryna çenli Global gaznanyň inçekesel maksatnamasynyň içerki maliýeleşdirilmegine, şol sanda tehniki kömek, mümkinçilikleri artdyrmak, raýat jemgyýeti guramalary bilen sosial şertnama we inçekesel bilen kesellänlere Türkmenistanda Global Gaznanyň maksatnamasynyň hilini, dowamlylygyny we durnuklylygyny üpjün etmek üçin goldaw bolup durýar.
Ýokarda agzalan TSGDSM bilen BMGÖM-niň Türkmenistandaky wekilhanasynyň arasynda «Türkmenistanda ýokanç däl keselleriň öňüni almak we olaryň garşysyna göreşmek boýunça zerur bolan derman hem-de saglygy goraýyş maksatly serişdeleri Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasynyň üsti bilen satyn almak barada», şeýle hem «2021 — 2023-nji ýyllarda Türkmenistanyň Saglygy goraýyş we derman senagaty ministrligi tarapyndan ýokanç kesellere gözegçilik etmek üçin saglygy goraýyş maksatly serişdeleri satyn almak barada» atly üýtgetme girizilen Ylalaşyklary saglygy goraýyşyň ähliumumy gurşawyna we Durnukly ösüş maksatlaryna ýetmegine möhüm goşant goşmagyna ýardam berer. BMGÖM-iň Türkmenistandaky hemişelik wekili Hanym Narine Saakýan bu barada şeýle nygtaýar: “BMGÖM bilen Türkmenistan Hökümetiniň arasynda ýurduň saglygy goraýyş ulgamyny güýçlendirmek üçin hyzmatdaşlygyň giňelendigini bellemekden hoşal, bu durnukly ösüş maksatlaryna ýetmekde strategiki hyzmatdaş hökmünde BMGÖM-ä bolan ynamyň artýandygyny görkezýär".
Şeýlelikde, sagdynlygyň we ruhubelentligiň ýurdy hökmünde ykrar edilen Türkmenistanda maksatnamalaýyn özgertmeleri amala aşyrmak arkaly döwletimiziň saglygy goraýyş we derman senagaty ulgamynda täze ösüşler netijeli üpjün edilýär. Häzirki döwürde Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasynyň beýleki ýöriteleşdirilen düzümleri bilen özara gatnaşyklary yzygiderli ösdürip, lukmançylyk diplomatiýasy, adamlaryň saglygyny goramak ulgamynda meseleleriň netijeli çözgütlerini işläp taýýarlamakda, howply keselleriň öňüni almak we olara garşy göreşmek boýunça ylmy maglumatlary alyşmakda özara gatnaşyklary pugtalandyrmak işinde baý tejribe toplaýar.
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
uly mugallymy, taryh ylymlarynyň kandidaty