TÜRKMENISTANYŇ HEMIŞELIK BITARAPLYGY WE ONUŇ SEBIT HYZMATDAŞLYGYNY ÖSDÜRMEKDÄKI ÄHMIÝETI
Türkmen halkynyň Milli Lideri, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň Başlygy hormatly Gurbanguly Berdimuhamedowyň howpsuzlygyň bitewiligi we bölünmezligi baradaky konsepsiýasyna laýyklykda öňe sürýän halkara başlangyçlary Merkezi Aziýanyň oňa ýanaşyk Hazarýaka sebiti bilen aýrylmaz baglanyşyklydygy, sebitdäki howpsuzlygyň berkarar edilmeginiň ilkinji şertiniň bolsa goňşy Owganystandaky syýasy asudalygy gazanmaga baglydygy baradaky hakykatdan ugur alýar. Barha globallaşýan dünýäde geosyýasy taýdan amatly aýratyn alnan sebitleriň, ýangyç-energetika gorlaryna baý döwletleriň agramy has-da artmak bilen. Bu babatda dünýä syýasatynyň geostrategiki we geoykdysady taýdan bolan ähmiýetli garaýyşlarynyň Merkezi Aziýa we Hazarýaka sebitlerine gönükmegini aýratyn üns bermeli mesele hökmünde garap bolar. Şunuň bilen baglylykda, kuwwatly geosyýasy merkezleriň halkara bähbitleriniň özara utgaşyklygyny gazanmak we olary parahatçylygyň, howpsuzlygyň we durnukly ösüşiň ählumumy maksatlaryna gönükdirmek hem bilelikdäki tagallalaryň binýadynda durýar.
Şu nukdaýnazardan, Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygynyň strategik esaslarynyň we ynsanperwerlik tebigatynyň netijeli halkara hyzmatdaşlygy üçin uly mümkinçilikleri döredýänligi aýratyn ähmiýete eýedir. Häzirki taryhy döwrüň çylşyrymly tapgyrlarynda Türkmenistanyň bitaraplygyň binýatlyk häsiýete eýe bolan strategik esaslarynyň we ynsanperwerlik tebigatynyň täze mümkinçilikleri açylýar. Bu aýratyn hem halkara gatnaşyklarynyň syýasy-diplomatik, halkara-hukuk, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwerlik we beýleki derwaýys çäklerinde barha giňden öz beýanyny tapýar.
Türkmenistanyň hemişelik bitaraplygynyň parahatçylygy dörediji mümkinçilikleri, ilkinji nobatda, Merkezi Aziýa we Hazarýaka sebitleriniň ýurtlary bilen hyzmatdaşlygyň oňyn tejribesinde aýdyň açylýar. Olaryň mazmuny ilki bilen Türkmenistanyň daşary syýasatynyň we diplomatiýasynyň strategik ähmiýetli we ileri tutýan ugurlary bolan geosyýasy we geoykdysady esaslarynda, şeýle hem ynsanperwerlik meseleleri, ekologiýa, saglygy goraýyş, medeniýet, ylym-bilim ýaly möhüm ugurlarda aýdyň ýüze çykýar.
Türkmenistanyň Bitaraplygynyň geosyýasy esaslary barada aýtmak bilen, halkara gatnaşyklarynda döreýän jedelli meseleleri we dawalary parahatçylykly ýollar bilen we syýasy-diplomatik çemeleşmeler arkaly çözmegiň ileri tutulýan wezipe bolup durýanlygyna ünsi çekmek zerurdyr. Bu babatda öňüni alyş diplomatiýasynyň gurallaryny, parahatçylygy döretmek we hoşniýetli araçylyk usullarynyň giňden ulanylmagynyň Merkezi Aziýada hem-de ýanaşyk Orta Gündogar sebitindäki ýüze çykýan dartgynly ýagdaýlary kadalaşdyrmakda uly ähmiýete eýe bolanlygyny aýratyn nygtap bolar.
Munuň şeýledigini hormatly Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça 2021-nji ýylyň 6-njy awgustynda “Awaza” milli syýahatçylyk zolagynda geçirilen Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň 3-nji Konsultatiw duşuşygy, şeýle hem onuň bilen ugurdaş geçirilen çäreleriň toplumy aýdyň subut etdi.
Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň üçünji konsultatiw duşuşygynyň jemleri boýunça bilelikdäki Beýannamasynda Taraplar sebiti ulgamlaýyn we yzygiderli esasda ösdürmegiň möhüm meselelerine seretmek üçin hemişelik hereket edýän konsultatiw platforma hökmünde Merkezi Aziýada howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk boýunça dialogy döretmek hakyndaky meseläniň üstünde işlemek barada aýtdylar.
Türkmen halkynyň milli Lideri dünýä howpsuzlygynyň ilkinji nobatda öz sebitiňdäki howpsuzlygy üpjün etmekden başlanmalydygyny nygtamak bilen, BMG-niň Baş Assambleýasynyň 65 we 68-nji sessiýalarynda Merkezi Aziýada we Hazar basseýninde howpsuzlyk we hyzmatdaşlyk boýunça ýokary derejedäki Forumy döretmek hakyndaky öz başlangyjyny öňe sürdi. Baş Assambleýanyň 76-njy mejlisindäki sanly ulgam arkaly çykyşynda bolsa hormatly Gahryman Arkadagymyz Merkezi Aziýada gepleşikler gurallaryny ösdürmek maksady bilen, Baş Assambleýanyň «Merkezi Aziýa sebitinde parahatçylygy, durnuklylygy we durnukly ösüşi üpjün etmek maksady bilen, sebit we halkara hyzmatdaşlygy pugtalandyrmak» atly Kararnamasynyň taslamasyny işläp taýýarlamagy teklip etdi. Merkezi Aziýa hem-de Hazar sebitinde halkara parahatçylygy, howpsuzlygy we durnukly ösüşi saklap galmak meseleleriniň özara baglanyşyklydygyna hem-de aýrylmazdygyna göz ýetirmek bilen, Türkmenistan «Merkezi Aziýa - Hazar sebiti» atly parahatçylyk, ynanyşmak we hyzmatdaşlyk zolagyny döretmek hakyndaky teklip bilen çykyş etdi.
Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow Merkezi Aziýanyň döwlet baştutanlarynyň 2022-nji ýylyň 22-nji iýulynda bolup geçen 4-nji konsultatiw duşuşygyndaky çykyşynda şeýle belledi: “Howpsuzlygy üpjün etmek baradaky mesele örboýuna galdy. Gynansak-da, biz entek Ýewraziýa giňişliginde parahatçylyk mizemez, durnuklylyk bolsa dolanuwsyz häsiýete eýe boldy diýip aýdyp bilmeris. Howplar bar, olar dürli görnüşlerde we dürli ýagdaýlarda ýüze çykýar”.
Şunuň bilen baglylykda, Türkmenistanyň Prezidenti esasy dört ugra ünsi çekdi:
1. Birinjiden, sebitiň döwletlerinde içerki ýagdaýy durnuksyzlaşdyrmaga synanyşyklar jebisligi we bilelikde olara garşy durmakda aýgytlylygy talap edýär;
2. Ikinjiden, ekstremistik we radikal güýçleriň Merkezi Aziýa aralaşmak synanyşygy we terrorçylyk howpy, neşe serişdeleriniň bikanun dolanyşygy we hukuga garşy işleriň beýleki görnüşleri;
3. Üçünjiden, sebitiň serhetleriniň golaýynda bolup geçýän harby-syýasy gapma-garşylyklaryň netijeleriniň Merkezi Aziýadaky ýagdaýa ýetirip biläýjek ýaramaz täsiri;
4. Dördünjiden, maglumat tehnologiýalarynyň bikanun ulanylmagy we Merkezi Aziýa halklarynyň taryhy däplerine, olaryň ýaşaýyş-durmuşynyň esasy gymmatlyklaryna we asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alýan ýörelgelerine çapraz gelýän pikirleriň, garaýyşlaryň daşyndan zorluk bilen ornaşdyrmaga synanyşylmagy.
Ýokarda sanalyp geçilen wehimleriň sebitde howpsuzlygyň berk we uzak möhletli ulgamyny döretmek, bolup biläýjek, sebit ýurtlarynyň öňe gitmegine päsgel berip ýa-da bökdäp biläýjek howplary aradan aýyrmak boýunça netijeli çäreleriň görülmegini talap edýäligini Türkmenistanyň Prezidenti aýratyn nygtap geçdi. Türkmenistan sebit döwletleriniň özara tagallalaryny birleşdirmekde öňüni alyş diplomatiýasynyň işjeň ulanylmagyna aýratyn ünsi çekýär.
2023-nji ýylyň 24-nji fewralynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň 77-nji sessiýasynyň 60-njy mejlisinde Türkmenistan tarapyndan Merkezi Aziýa ýurtlarynyň adyndan gün tertibiniň «Parahatçylygy gurmak we parahatçylygy saklamak» atly 58-nji maddasyna laýyklykda hödürlenen “Birleşen Milletler Guramasynyň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň orny” atly Kararnamasynyň taslamasyna seredildi. Türkmen tarapy bu kararnamany hödürlemek bilen, sebit hyzmatdaşlygyny berkitmek, şeýle-de ýüze çykyp biljek töwekgelçilikleriň hem-de gapma-garşylyklaryň öňüni almak boýunça netijeli platforma hökmünde bu Merkeziň özüni görkezendigini belledi.
BMG-niň Baş Assambleýasynyň wekilleri Merkeziň işine we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasyndaky hyzmatdaşlygy berkitmek we sebitdäki möhüm meseleleri çözmek ugrundaky tagallalara goldadylar. Kararnama ylalaşyk esasynda kabul edildi. Bu kararnama 91 sany döwlet awtordaş bolup çykyş etdi. Şonuň bilen bilelikde, Merkezi Aziýanyň Döwlet Baştutanlarynyň netijeli duşuşyklarynyň yzygiderli guralmagy, BMG-niň Baş Assambleýasynyň 2022-nji ýylyň 28-nji iýuldaky kararnamasy esasynda Parahatçylygyň, ynanyşmagyň we hyzmatdaşlygyň Merkezi Aziýa zolagynyň döredilmegi, 2022-nji ýylyň mart aýynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň Terrorçylyga garşy bilelikdäki hereketleriniň täzelenen meýilnamasynyň kabul edilmegi Merkezi Aziýa sebiti üçin soňky ýyllaryň möhüm syýasy wakalary hökmünde öz beýanyny tapandygy kararnamada bellenildi.
Kabul edilen kararnamada ilkinji gezek Merkezi Aziýada parahatçylygy we durnuklylygy berkitmek boýunça çäreleri amala aşyrýan sebit guramalary bilen yzygiderli aragatnaşyk saklamagyň ähmiýeti nygtalýar, şeýle hem gapma-garşylyklaryň öňüni almak babatynda BMG-niň howandarlygynda global toruny ösdürmekde BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň işiniň tejribesini dünýäniň beýleki sebitlerinde ulanmagyň zerurlygy bellenildi. Türkmenistanyň hemişelik bitaraplyk strategiýasynyň Merkezi Aziýada hem-de ýanaşyk Orta Gündogar sebitindäki dartgynly ýagdaýlary ýumşatmaga ýardam eden anyk taslamalarda ulanylan hem-de özüni ödän tejribesiniň özeninde parahatçylygy döretmek, gapma-garşylyklaryň öňüni diňe syýasy-diplomatik ýollar bilen almak ýörelgeleri öňde durýar.
Merkezi Aziýa we Hazarýaka döwletleriniň özara hyzmatdaşlygyndaky esasy ugurlarynyň biri hem suw-energetika meselesiniň oňyn çözülmegini gazanmak bilen baglydyr. Halkara energetika agentliginiň (IEA) gaz bazarynyň geljegi we häzirki ýagdaýy baradaky hasaplamalaryna görä, Türkmenistan Merkezi Aziýada gaz önümçiliginiň ösüşinde öňdäki orunda durýan döwletdir.
Türkmenistan Merkezi Aziýada energetika çeşmeleriniň deňagramlylygyny döretmek maksady bilen, suwuň sakasyndaky we ahyryndaky döwletleriň özara gapma-garşylygyny ortadan aýyrýan ýörite hyzmatdaşlyk formulasyny işläp düzdi we herekete getirdi. Mysal üçin, Türkmenistan bilen Gyrgyz Respublikasynyň arasynda strategik hyzmatdaşlyk, dostlugy we ynanyşmagy pugtalandyrmak hakynda 2018-nji ýylyň awgustyndaky Jarnama laýyklykda iki döwlet suw-energetika ulgamynda sebitiň ähli döwletleriniň bähbitlerini nazara almak bilen, Merkezi Aziýada suw-energetika serişdelerini rejeli we toplumlaýyn ulanmak boýunça ikitaraplaýyn hem-de sebit hyzmatdaşlygyny berkitmegiň möhümdigini ykrar etdiler.
Türkmenistan Merkezi Aziýada suw serişdelerini rejeli peýdalanmak baradaky halkara başlangyçlary bilen yzygider çykyş edip gelýär. Türkmenistan BMG-niň Baş Assambleýasynyň 74-nji sessiýasynda BMG-niň derejesinde syýasy-hukuk häsiýetli umumy resminamany - BMG-niň Suw strategiýasyny işläp taýýarlamak başlangyjyny öňe sürdi. Şol bir wagtda uzak möhletleýin geljekde adamzat üçin suw serişdelerini gorap saklamak we ulanmak babatynda halkara jemgyýetçiligiň maksatlarynyň, çemeleşmeleriň hem-de hereketleriň jemleýji resminamalarynyň anyk häsiýete eýe bolmalydygyna aýratyn üns çekildi.
Türkmenistanyň hemişelik Bitaraply-gynyň geoykdysady esaslary häzirki zamanyň globallaşmak we özara arabaglanyşygynyň artýan şertlerinde aýratyn wajyp ähmiýete eýedir. Bu babatda Türkmenistanyň halkara hyzmatdaşlygynyň binýatlyk ýörelgeleriniň biri hem Ýewraziýa yklymynyň dürli sebitle-riniň ykdysady mümkinçiliklerini birleşdir-megiň, ýurtlaryň we sebitleriň mümkinçi-likleriniň özara üstüni ýetirmegiň hasabyna bilelikdäki utgaşykly ösüşe ýollary açmak bi-len baglydyr.
Hususan-da, Merkezi Aziýa we Ha-zarýaka sebitlerinde parahatçylygy we dur-nukly ösüşi üpjün etmek ugrundaky hyzmat-daşlygyň ileri tutulýan ugurlarynyň biri hem yklymara ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmek we yzygiderli gatnaşlary ýola goýmak bilen baglydyr.
Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow Aşgabatda 2022-nji ýyl-yň 30-njy iýunynda geçirilen VI Hazar Sam-mitindäki çykyşynda şeýle belledi: “Men Gündogar - Günbatar hem-de Demirgazyk - Günorta ugurlary boýunça Ýewraziýada üs-taşyr ulag akymlarynyň baglanyşdyryjy merkezi hökmünde Hazar deňzini «Mümkinçilik-leriň deňzi» diýip atlandyrmagy hakykatdan daşda däl diýip hasaplaýaryn. Geljekde Ha-zaryň şeýle ähmiýetiniň has-da artjakdygyna ynanýaryn”2. Şunuň bilen baglylykda Türk-menistanyň Prezidenti sebitde port düzümini gurmak we döwrebaplaşdyrmak, harytlaryň hem-de hyzmatlaryň halkara akymlary üçin oňaýly, döwrebap, amatly giňişlige öwürmek üçin durnukly, ygtybarly we netijeli logistika ulgamyny kemala getirmek babatda uly işle-riň öňde duranlygyna ünsi çekdi. Türkme-nistanyň Baştutany şunuň bilen baglylykda, Hazar deňzinde ulag ulgamynda hyzmatdaş-lyk hakyndaky hökümetara Ylalaşygyň güýje girmeginiň ähmiýetini aýratyn nygtady.
Jemläp aýdylanda, Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygynyň geosyýasy we geoy-kdysady esaslarynyň, şeýle hem ynsanperwer tebigatynyň iş ýüzünde öz beýanyny tapmagy hem-de olaryň netijesinde halkara hyzmat-daşlygy üçin täze mümkinçilikleriň açylmagy häzirki zamanyň dünýä syýasatynda täze tar-yhy sahypanyň açylandygyna şaýatlyk edýär.
Şeýlelik bilen, Türkmenistanyň he-mişlik bitaraplyga esaslanan daşary-syýasy strategiýasynyň, ilkinji nobatda, sebit hyz-matdaşlygyny berkitmäge, parahatçylygy, howpsyzlygy we durnukly ösüşi üpjün etmäge gönükdirilendigini aýdyň görmek bolýar. Mu-nuň özi bolsa sebitimziň döwletleriniň yklym we dünýä möçberindäki hormatyny, täsirini we giň halkara tagallalarynä goşandyny artdy-rmagyň esasy bolup durýar.
Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığı ve Onun Bölgesel İş Birliğinin Gelişmesindeki Önemi
Cumamurat Gurbangeldiyev
Türkmen halkının Milli Lideri, Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Sayın Gurbangulu Berdimuhamedov’un güvenliğin birliği ve bütünlüğü anlayışına uygun olarak ortaya koyduğu uluslararası girişimler, Merkezi Asya’nın, hemen yanıbaşındakı bölge olan Hazar havzası ile ayrılmaz bir bütün olduğu ve bölgede güvenliğin sağlanmasının öncelikli şartının ise komşu Afganistan’da siyasi barışın sağlanmasına bağlı olduğu gerçeğine dayanmaktadır. Giderek küreselleşen bir dünyada, jeopolitik açıdan uygun bölgelerin ve zengin enerji rezervlerine sahip ülkelerin önemi daha da artmaktadır. Bu bakımdan dünya siyasetinde jeostratejik ve jeoekonomik açıdan dikkatlerin Merkezi Asya ve Hazar bölgelerine yoğunlaşması, gözden kaçırılmaması gereken konulardan biridir. Bu bağlamda, güçlü jeopolitik merkezlerin uluslararası çıkarlarının karşılıklı olarak uyumlu hale getirilmesi ve onları küresel barış, güvenlik ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine yönlendirmesi de ortak çabaların temelini oluşturmaktadır. Bu açıdan, Türkmenistan›ın Daimi Tarafsızlığı’nın stratejik temelleri ve insani boyutu, etkin uluslararası iş birliğinin temini için büyük önem arzetmektedir. İçinde bulunduğumuz tarihsel dönemin karmaşık aşamalarında, Türkmenistan’ın Tarafsızlık ilkelerinin stratejik ve insani yönleri için yeni fırsatlar oluşmaktadır. Bu durum, özellikle siyasi-diplomatik, uluslararası-hukuksal, ticari-ekonomik, kültürel-insani ve uluslararası ilişkilerin diğer önemli alanlarında kendini açıkça göstermektedir. Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığı’nın barışı temin etme potansiyeli, her şeyden önce Merkezi Asya ve Hazar bölgesindeki ülkelerle olumlu iş birliği deneyiminde ortaya çıkmaktadır. Bunu öncelikle, Türkmenistan’ın dış politikası ve diplomasisinin jeopolitik ve jeoekonomik, insani konular, ekoloji, sağlık, kültür, bilim ve eğitim gibi önemli alanlarında açıkça görmek mümkündür. Türkmenistan’ın Tarafsızlığı’nın jeopolitik temellerinden bahsetmişken, uluslararası ilişkilerde ortaya çıkan tartışmalı konuların ve anlaşmazlıkların barışçıl yollarla ve siyasi-diplomatik yaklaşımlarla çözülmesinin öncelikli bir görev olduğunu vurgulamak gerekir. Bu bağlamda, önleyici diplomasi araçlarının, barışı sağlama ve iyi arabuluculuk yapma yöntemlerinin yaygın olarak kullanılmasının, Merkezi Asya ve yan komşu Orta Doğu bölgesinde ortaya çıkan gerilimlerin düzenlenmesinde büyük önem taşıdığını özellikle vurgulamak gerekir. Bu, Sayın Gurbangulu Berdimuhamedov’un girişimiyle 6 Ağustos 2021’de Avaza Ulusal Turizm Bölgesi’nde düzenlenen Merkezi Asya Devlet Başkanları 3. İstişare Toplantısı ve bir dizi paralel etkinliklerle açıkça kanıtlanmıştır. Merkezi Asya Devlet Başkanları 3. İstişare Toplantısının sonuçlarına ilişkin yayınlanan ortak bildiride Tarafların, bölgenin sistematik ve sürekli bir şekilde geliştirilmesine yönelik önemli konuları ele almak üzere kalıcı bir istişare platformu olarak Merkezi Asya’da güvenlik ve iş birliğine ilişkin bir diyalog oluşturulması için çalışmaların yapılması konusunda mutabık kaldıkları belirtilmiştir. Türkmen halkının Milli Lideri, dünyada güvenliğin temin edilebilmesi için öncelikle herkesin kendi bölgesinde güvenliği sağlanmaktan başlaması gerektiğini vurgulayarak, BM Genel Kurulu 65. ve 68. oturumlarında Merkezi Asya ve Hazar havzasında güvenlik ve iş birliğine dair üst düzey Forum oluşturulması teklifininde bulundu. BM Genel Kurulu 76. oturumunda internet aracılığıyla yaptığı konuşmada ise Saygıdeğer Kahraman Arkadağımız, Merkezi Asya’da müzakere araçlarının geliştirilmesi amacıyla Genel Kurul’un “Merkezi Asya bölgesinde barış, istikrar ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması amacıyla, bölgesel ve uluslararası iş birliğinin güçlendirilmesi” Kararnamesi taslağının üzerinde çalışılması önerisinde bulundu. Merkezi Asya ve Hazar bölgesinde uluslararası barış, güvenlik ve sürdürülebilir kalkınma konularını birbiriyle bağlantılı ve bir bütün olarak gören Türkmenistan, «Merkezi Asya-Hazar Bölgesi» olarak adlandırılan bir barış, güvenlik ve iş birliği bölgesi oluşturulması önerisinde bulundu. Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov, 22 Temmuz 2022’de düzenlenen Merkezi Asya Devlet Başkanları 4. İstişari Toplantısında yaptığı konuşmada, “Güvenliğin sağlanması konusu önemini korumakta. Ne yazık ki, henüz Avrasya alanında barış ve istikrarın kalıcı hale geldiğini söyleyemeyiz. Tehlikeler mevcut, farklı şekillerde ve farklı durumlarda ortaya çıkıyorlar.”1 Bu bağlamda Türkmenistan Devlet Başkanı dört ana alana dikkati çekmiştir: Birincisi, bölge devletlerindeki iç durumu istikrarsızlaştırma girişimleri ve bunlara karşı birlikte direnmek için güç ve kararlılığın gerekmesi; İkinci olarak, irtica ve radikal güçlerin Merkezi Asya›ya müdahale girişimi ve terörizm, uyuşturucu kaçakçılığı ve diğer yasadışı faaliyetler tehdidi; Üçüncüsü, bölge sınırlarına yakın askeripolitik çatışmaların sonuçlarının Merkezi Asya üzerinde yaratabileceği olumsuz etki; Dördüncüsü, bilgi teknolojilerinin yasadışı kullanımı ve Merkezi Asya halklarının tarihsel gelenekleri, temel değer ve asırlar boyu süregelen yaşam ilkeleriyle çelişen fikir ve tutumların dışarıdan zorla empoze edilmeye çalışılması. Türkmenistan Devlet Başkanı, yukarıda sıralanan tehditlerin, bölgede güçlü ve uzun vadeli bir güvenlik sistemi oluşturmak, hem de bölge ülkelerinin ilerlemesini engelleyebilecek tehditler olduğunu ve onların ortadan kaldırılması için etkin önlemlerin alınması gerektiğini vurguladı. Türkmenistan, bölge devletlerinin karşılıklı çabalarını koordine etmede önleyici diplomasinin aktif kullanımına ayrıca önem vermektedir. 24 Şubat 2023 tarihinde BM Genel Kurulu’nun 77. oturumu 60. toplantısında “Barışın İnşası ve Barışı Koruma” konulu gündeminin 58. maddesi uyarınca Türkmenistan’ın, Merkezi Asya ülkeleri adına öneride bulunduğu “Merkezi Asya için, Bölgesel Önleyici Diplomasi Merkezi’nin rolüne ilişkin Karar taslağı görüşüldü. Bu kararı sunan Türkmen tarafı, söz konusu Merkezin, bölgesel iş birliğini güçlendirmenin yanı sıra, olası riskleri ve çatışmaları önlemede etkili bir platform olduğunu kanıtladığını kaydetti. BM Genel Kurulu temsilcileri, bu Merkezin, Merkezi Asya ülkeleri arasındaki iş birliğini güçlendirmeye ve önemli bölgesel sorunları çözmeye yönelik çalışmalarını ve çabalarını desteklediler. Karar, oy birliği ile kabul edildi. Sözkonusu Karar, 91 devlet tarafından ortaklaşa önerildi. Bununla birlikte Kararda, Merkezi Asya Devlet Başkanlarının etkin toplantılarının düzenli olarak düzenlenmesi, BM Genel Kurulu’nun 28 Temmuz 2022 tarihli Kararına istinaden Merkezi Asya Barış, Güven ve İş Birliği Bölgesi’nin kurulması ve Mart 2022’de Merkezi Asya Ülkelerinin Terörizme Karşı Ortak Eylem Planı’nın yeniden güncellenmesinin, son yıllarda Merkezi Asya bölgesi için önemli bir siyasi olay olduğu kaydedildi. Söz konusu Kararda, ilk defa Merkezi Asya’da barış ve istikrarı güçlendirmek için faaliyet gösteren bölgesel kuruluşlarla düzenli iletişim içerisinde olmanın önemi vurgulanmakta ve bunun yanısıra çatışmaların önlenmesi için Birleşmiş Milletler himayesinde küresel bir ağın geliştirilmesinde BM Merkezi Asya Önleyici Diplomasi Bölgesel Merkezi’nin kazanımlarının dünyanın diğer bölgelerinde de kullanılması gerektiğine dikkat çekildi. Türkmenistan’ın, Merkezi Asya ve komşu Orta Doğu bölgesindeki gergin durumu hafifletmeye yardımcı olan belirli projelerde kullanılan Daimi Tarafsızlık stratejisinin özünde, barışı tesis etme ve çatışmaları ancak siyasi-diplomatik yollarla önleme ilkesi yer almaktadır. Merkezi Asya ve Hazar devletleri arasındaki temel iş birliği alanlarından biri de, su ve enerji sorununa olumlu bir çözüm bulunmasıdır. Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) gaz piyasasının geleceği ve mevcut durumu ile ilgili hesaplamalarına göre Türkmenistan, Merkezi Asya’da gaz üretiminin geliştirilmesinde lider ülke konumundadır. Merkezi Asya’da bir enerji kaynakları dengesi oluşturmak için Türkmenistan, yukarı ve aşağı havza devletleri arasındaki karşılıklı çatışmayı ortadan kaldıran özel bir iş birliği formülü geliştirmiş ve uygulamıştır. Örneğin, Türkmenistan ile Kırgızistan Cumhuriyeti arasında stratejik iş birliği, dostluk ve güvenin pekiştirilmesine dair Ağustos 2018 tarihli Bildiri’de, iki devlet su-enerji alanında bütün devletlerin çıkarlarını da dikkate alarak, Merkezi Asya’da su-enerji kaynaklarının tasarruflu ve sistematik olarak kullanılabilmesi için karşılıklı ve bölgesel iş birliğini pekiştirmenin önemi vurgulanmıştır. Türkmenistan, Merkezi Asya’daki su kaynaklarının tasarruflu kullanımına ilişkin uluslararası girişimlerde düzenli olarak yer almaktadır. BM Genel Kurulu 74. oturumunda Türkmenistan, BM düzeyinde siyasi-hukuk niteliğinde genel bir belgenin, yani BM Su Stratejisi’nin geliştirilmesi girişimini ortaya koydu. Aynı zamanda, uluslararası toplumun uzun vadede su kaynaklarının insanlık namına korunması ve kullanılmasına ilişkin dünya kamuoyunun hedef, yaklaşım ve eylemlerinin nihai belgelerinin net bir niteliğe sahip olması gerektiğine özellikle dikkat çekilmiştir. Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığı’nın jeoekonomik temelleri, günümüzün artan küreselleşme ve karşılıklı iletişim koşullarında özel bir önem taşımaktadır. Bu bağlamda, Türkmenistan’ın uluslararası iş birliğinin temel ilkelerinden biri de, Avrasya kıtasının farklı bölgelerinin ekonomik potansiyellerinin entegrasyonu, ülke ve bölgelerin potansiyellerinin karşılıklı olarak tamamlanması nedeniyle ortak kalkınma yollarının açılması ile ilgilidir. Özellikle Merkezi Asya ve Hazar bölgesinde barış ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına yönelik öncelikli iş birliği alanlarından biri de, kıtalararası ulaşım koridorlarının oluşturulması ve düzenli ilişkilerin kurulması ile ilgilidir. Türkmenistan tarafı, Merkezi Asya’nın, dünyanın en büyük ulaşım ve lojistik merkezi olarak önemini daha da artırmak için çok sayıda uluslararası girişimleri ortaya koymakta ve bunlara dayalı somut projeleri hayata geçirmektedir. Bu bağlamda, her şeyden önce bölgelerarası tesisler, yani karayolları, demiryolları, köprüler ve diğer ulaşım altyapısı ihtiyaçları inşaa ederek yeni iş birliği yönlerinin belirlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Merkezi Asya-Hazar-Karadeniz bölgesi güzergahı üzerinden Doğu Avrupa’ya çıkış kapısı oluşturacak ve ayrıca Merkezi Asya-Orta Doğu güzergahı üzerinde yeni ulaşım ve iletişim yolları oluşturma olanaklarının araştırılması için hükümet düzeyinde beşyönlü bir Çalışma Grubu oluşturulması önerisi de büyük destek buldu. Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov, 30 Haziran 2022’de Aşkabat’ta düzenlenen VI. Hazar Zirvesi’nde yaptığı konuşmada şöyle dedi: “Doğu-Batı ve Kuzey-Güney güzergahında Avrasya’da transit yolları birbirine bağlayacak merkez görevini üstlenecek olan Hazar Denizini “Fırsatlar Denizi” olarak adlandırmanın doğru olacağı kanaatindeyim. Hazar Denizi’nin öneminin gelecekte daha da artacağına inanıyorum.”2 Bu bağlamda Türkmenistan Devlet Başkanı, bölgede limanlar inşaa ederek, onları modernize ederek, oraları uluslararası mal ve hizmet akışları için rahat, modern ve elverişli bir alan haline dünüştürmek, istikrarlı bir ortam, güvenilir hem de verimli bir lojistik ağ oluşturmak için büyük çalışmaların yapılması gerektiğine işaret etti. Türkmen Lider, bununla ilgili olarak, Hazar Denizi’nde ulaştırma sektöründe iş birliğine ilişkin hükümetlerarası anlaşmanın yürürlüğe girmesinin önemini de vurguladı. Kısacası, Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığı’nın jeopolitik ve jeoekonomik temellerinin yanı sıra, insani boyutunun hayata geçirilmesi ve bunların sonucunda uluslararası iş birliği için yeni fırsatların oluşması, günümüz dünya siyasetinde yeni bir tarihi sayfanın açılmasına tanıklık ediyor. Böylece, Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığa dayalı dış politika stratejisinin, öncelikli olarak bölgesel iş birliğini güçlendirmeyi, barışı, güvenliği ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlamayı amaçladığı açıkça görülmektedir. Bu ise, bölgemizdeki ülkelerinin kıtada ve dünyadaki saygınlığını, etkisini ve küresel çabalara katkısını artırmanın temelini teşkil etmektedir.