Türkmen – Hytaý ykdysady gatnaşyklary täze sepgitlerde
Türkmenistan halkara gatnaşyklarynda Bitaraplyk we «Açyk gapylar» syýasatyna daýanýan, daşary syýasat strategiýasynyň esasyny düzýän binýatlyk ýörelgelerden ugur alýar. Bu ýörelgeler ýurdumyzyň uzak möhletli milli bähbitlerini goramakdan, döwletimiziň dünýä bileleşigine has ysnyşykly goşulmagyny üpjün etmekden, ählumumy derejede ähmiýetli meseleleriň çözülmegine ýardam bermekden hem-de durnuklylygy we howpsuzlygy gorap saklamaga goşant goşmakdan ybaratdyr. Ýurdumyzyň daşary syýasaty iki ugurda, ýagny ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn gatnaşyklar hem-de halkara guramalar bilen hyzmatdaşlyk görnüşinde alnyp barylýar. Şundan ugur alyp, dünýäniň dürli ýurtlary bilen syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady hem-de medeni-ynsanperwer gatnaşyklary we hyzmatdaşlygy mundan beýläk-de ösdürmekde degişli işler geçirilýär. Hytaý Halk Respublikasy Türkmenistanyň ygtybarly we strategik hyzmatdaşlarynyň biri bolup, ikitaraplaýyn gatnaşyklar Garaşsyzlyk ýyllarynda anyk taslamalaryň durmuşa geçirilmegi netijesinde belent sepgitlere çykdy.
Hytaý Halk Respublikasy ýurdumyzyň iri söwda hyzmatdaşy bolup, nebitgaz ulgamy hyzmatdaşlygyň esasy ugurlarynyň biridir. Bu ulgamda eýýäm birnäçe iri taslamalar amala aşyryldy.
2009-njy ýylyň ahyrynda Türkmenistan – Hytaý strategik gaz geçirijisi ulanmaga berildi. Bu taslamanyň durmuşa geçirilmegi deňhukuklylyga, özara artykmaçlyklara düşünmäge, gaz geçirijiniň işe başlamagy bilen açylan geljegi we mümkinçilikleri giňden görmäge esaslanan hakyky hyzmatdaşlygyň nyşany boldy. Häzirki wagtda bu gaz geçiriji HHR-e türkmen mawy ýangyjynyň uzak möhletleýin esasda iberilmegini üpjün edýär. Häzirki wagtda Türkmenistan Hytaý Halk Respublikasynyň gaz importynda ilkinji orny eýeleýär. Şeýle hem Türkmenistan – Hytaý gaz geçirijisiniň täze şahamçasyny gurmak meýilleşdirilýär.
Hytaý Halk Respublikasynyň işewürleri Türkmenistanyň Döwlet haryt-çig mal biržasynda pagta, ýod, brom, nebit önümlerini we beýleki harytlary satyn alýarlar. Ulag, logistika, aragatnaşyk, sanly tehnologiýa ulgamlarynda hem gatnaşyklar giňeldilýär. Şeýle-de ýurdumyz söwda-ykdysady we medeni-ynsanperwer gatnaşyklary ösdürmegi, hususan-da, ylym, bilim, medeniýet, saglygy goraýyş, sport, syýahatçylyk ugurly hyzmatdaşlygy ösdürmegi maksat edinýär. Söwda-ykdysady gatnaşyklaryň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitlemäge hem-de has ýakyndan hyzmatdaşlyk üçin amatly şertleri döretmäge gönükdirilen Hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-hytaý komitetiniň işi ikitaraplaýyn özara gatnaşyklary işjeňleşdirmäge ýardam berýär. Türkmenistan Hytaý bilen diňe bir ikitaraplaýyn esasda däl, köptaraplaýyn esasda – iri halkara guramalaryň hem-de abraýly sebit düzümleriniň ugry boýunça «Merkezi Aziýa – Hytaý» görnüşinde hem üstünlikli hyzmatdaşlyk edýär.
Ulag-üstaşyr geçelgeleri: bu ugurda Gazagystan—Türkmenistan—Eýran häzirki zaman demir ýoly Türkmenistanyň çägi arkaly Ýewropa ýurtlary üçin Baltika deňzindäki portlardan Pars aýlagynyň, Ýakyn we Orta Gündogaryň haryt we çig mal bazarlaryna, Hindi ummanynyň kenaryndaky döwletlere göni çykalgany açdy. Bu demir ýol indi diňe Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasynda däl, eýsem, Hytaý Halk Respublikasy Pars aýlygyna çykarýan ýüklerini 2016-njy ýyldan başlap häzirki wagta çenli «Hytaý-Gazagystan-Türkmenistan-Eýran» ugry boýunça dowamly otly ýük gatnawy amala aşyrýar. Bu demir ýolunyň umumy uzynlygy 10 müň kilometra golaý bolup, ony geçmek üçin gerek bolan wagt iki hepdä golaý boldy. Türkmenistan TRACECA taslamasyna hem işjeň gatnaşýar.
2023-nji ýylyň 29-njy noýabrynda Aşgabatda Hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-hytaý Hökümetara komitetiniň 6-njy mejlisi geçirildi. Mejlisiň netijeleri boýunça şu aşakdaky resminamalara:
-Hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-hytaý Hökümetara komitetiniň 6-njy mejlisiniň Teswirnamasyna;
-Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy bilen Hytaý Halk Respublikasynyň Ylym we tehnologiýalar ministrliginiň arasynda ylmy-tehniki hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama;
-Türkmenistanyň Hökümeti bilen Hytaý Halk Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda halkara awtomobil gatnawlary hakynda Ylalaşyga gol çekildi.
Aýmyrat MUHAMOW,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara ykdysady gatnaşyklar fakultetiniň I ýyl talyby.