T.BEKJÄÝEW. MAGTYMGULYNYŇ ESERLERINIŇ FRAZEOLOGIK SÖZLÜGI. - AŞGABAT, TDNG, 2016 (I)
Iç
bermek – aýtmasyz, gizlin syrlaryňy ynanmak, ýüregiňi açmak.
Uzak ýola bidöwleti baş etme,
Allanyň emrinden köňlüň daş etme,
Akmaga iç berip, syryň paş etme,
Galbirde suw durmaz gözemek bilen (Gezemek bilen).
Iki ýüzli – ýalançy, ynanyp bolmajak,
ynamdan gaçan.
Eý-ä, dostlar, däli dünýä Ýagşy günlerim har kyldy.
Iki ýüzli, loly dünýä,
Şady-horramym zar kyldy (Har kyldy).
Ile
desterhan ýaýmak – adamlara haýyr etmek, aş-nan bermek, garynlaryny doýurmak,
sahy, jomart bolmak.
Mert ogludyr, ile
ýaýar desterhan,
Dogry söz üstünde berer şirin jan,
Ömrüni ötgerip diýmesdir ýalan,
Jäht eýläp, ýalan söz aýdyjy bolma (Gidiji bolma).
Iş başa düşmek – kynçylyga,
betbagtçylyga sezewar bolmak.
Agalar, dünýäniň peýany bolmaz,
Iş başa düşende, dogany gelmez.
Märekede oýnap, hiç göwni galmaz,
Arman bilen geçer saly ýekäniň (Ýekäniň).
Iş
bitirmek – tabşyrygy, işi üstünlikli ýerine ýetirmek, hötdesinden gelmek, amal
etmek.
Magtymguly oturdyň,
Ömrüň gapyl ötürdiň,
Hak çün ne iş
bitirdiň,
Eger ýüz ýaşa ýetdiň (Joşa ýetdiň).
Işi
boýnuna dakmak – ser. Boýnuna dakmak.
Hakykat ýolundan habarly ärler,
Bu sözüm eşitgeç, çyn gulak biýrler,
On iki är bardyr, Rukaba diýrler,
Onki işi
boýnuna dakyp oturmyş (Çykyp
otyrmyş).
Işi ýol almak – edeniň ugruna bolmak, maksadyň amala aşmak, işiň şowly
bolmak.
Duçar bolup alym bile ýörene,
Nesihat sözlere gulak berene,
Uzyn boý, hoş sakal, ýüzi nurana,
Şoňa duçar bolsaň, işiň ýol alar (Ýol alar).
Işiň
başyny tutmak – haýsydyr bir iş bilen meşgullanmak, bir işe güýmenmek, meşgul
bolmak, gümra bolmak.
Rüstem Zal ne işiň başyny tutdy, Gerdişe ser
saldy, ol pelek utdy,
Jan matasyn baryp topraga satdy,
Yzynda ýygladan tagat dünýädir (Pisat dünýädir).
Işiňi
görmek – 1. Gamyny iýmek, aladasyny etmek, aladalanmak.
2. Erbet ýagdaýa salmak, heläk etmek, zaýalamak.
Çalyndykça, jahan çyrçygy artar, Haçan köňül karar
tapar jem bolup?
Ahyrýet işiň gör, mundan baş gutar,
Dünýäni kim tutdy? – Öter güm bolup (Jem bolup).
Işi
rowaç tapmak – ser. Işi ýol almak.
Işi rowaç tapar bet iş tutanyň,
Dilegi duş gelmez Hak diýp ýatanyň,
Ýer ýüzünde bolar güýç-güýç ýeteniň,
Jahany zulm ile zor harap eýlär (Harap eýlär).
Iýen aşyna degmezlik – eliňden iş gelmezlik, iş başarmazlyk, iýeniňi
haklamazlyk, ödemezlik.
Magtymguly, gerçe işim namazdyr,
Köňlüm perişandyr, sähwim derazdyr,
Ärler bar – müň tümen iýdirseň azdyr,
Adam bardyr – iýen
aşyna degmez (Düýşüne degmez).
Iýen nanyna degmezlik – ser. Iýen aşyna degmezlik.
Baýlar bardyr, garyplara rehm eýlär, Bardyr baýlar,
dünýä malyna degmez.
Gözel bardyr, dünýä malyn harç etseň,
Bardyr gözel, iýen
nanyna degmez (Malyna degmez).