Şahyryň sözi gysga, şerhi köp
Şahyryň sözi gysga, şerhi köp
Ol — ylahy nur bilen şereplenen, il-güne ýagşy sözler aýdan, ýagşy göz bilen garan, Gündogaryň nusgawy edebiýatynyň şirleriniň biri, türkmen milletiniň gözüniň nury, ata Watany, öz milletiňi söýmegi, lebzihalallygy, pespälligi halka wagyz eden beýik welileriň biri, türkmeniň geçmiş edebiýatynyň parlak ýyldyzy — hezreti Magtymguly Pyragynyň şygyr diwanyndaky syrly setirlere, sözlere düşündiriş — tefsir taýýarlamagyň öz paýyma düşendigine buýsanýaryn.
Aryf-danamyzyň doglan senesiniň 300 ýyllygy mynasybetli onuň diwanyndaky syrly sözlere, setirlere jogap taýýarlamak, neşirçiler we taýýarlaýjylar tarapyndan goýberlen tekstologik säwlikleri düzetmek bilen, türkmen edebiýatynyň ösmegine goşant goşdugymyz bolar diýen umydymyz bar.
1. «Şährin düzmäge»
Şahyryň «Özi behişdiň» atly şygrynda:
Gije-gündiz bolsam şährin düzmäge,
Müňde bir aýdylmaz sözi behişdiň —
diýen setirler berlipdir (Magtymguly, 1994, 2 tom, 148 sah.). Birinji setirdäki «şährin» diýlip berlen sözüň ýerine, biziň pikirimizçe, «şerhin» diýen söz bolmaly. «Şerh» sözüniň türkmenlerde «beýan etmek», «düşündirmek», «tefsirlemek» diýen ýaly manylary bar. Setirlerdäki many yzygiderliligine ser salyp, akyldar behişdiň waspyny etmäge müňde bir düşündiriş hem ýetmez diýmek isläpdir diýen pikire gelýäris.
2. «Tylla eger»
Akyldaryň «Artsa gerekdir» atly şygrynyň iki setiri (görkezilen neşir, 212 sah.) şeýle nusgada berlipdir:
Bir Pyraga tylla eger goýular,
Muhammede engam bolsa gerekdir.
Bu ýerdäki «Bir Pyraga tylla eger goýular» diýen setir «Bir Byraga tylla eýer goýular» diýip okalsa, dogry bolsa gerek. Neşirdäki görnüşinde ol hiç bir manyny aňlatmaýar. Emma:
Bir Byraga tylla eýer goýular —
diýip okalsa welin, ol ikinji setiriň manysy bilen sazlaşyp gelýär. Byrag pygamberimiziň magraç mugjizesi gijesi Mekge şäherinden Kudusa çenli münen jenneti jandarydyr.
3. «Taňrynyň duşmany towuk saklagan…»
Aryf-danamyzyň şygyr diwanynda «Tekiz bolar ýaranlar» atly şygyr ýerleşdirilip (görkezilen neşir, 222 sah.), onuň şu iki setiri aşakdaky nusgada taýýarlanan:
Taňrynyň duşmany towuk saklagan,
Anyň jaýy jähennemdir, ýaranlar.
Halkymyzda dowam edip gelýän ynanja görä, towuk — ýedi hazynanyň biri. Şonuň üçin hem, towuk saklanyň Taňrynyň duşmany hasaplanylmajakdygy düşnüklidir. Emma aýdylyşy, ýazylyşy boýunça «towuk» sözüne golaý bolan towkyny (towky) saklaýan Taňrynyň duşmanydyr. Touk (touki, köplük sanda «etwak») arap dilinde «halka», «boýuntyryk» diýen manylary berýär. Bu ýerde ol rowaýatlarda aýdylyşyna görä, beýik Taňrynyň nälet aýdyp, şeýtanyň boýnuna salan, otly boýun halkasyny aňladýar. Boýny otdan halkaly şeýtan Taňrynyň duşmany hasaplanýar.
Şahyryň «Nury-iman eýledi» atly şygrynda (görkezilen neşir, 224 sah.) biziň şu aýdýanlarymyza delil bolup hyzmat edip biljek şeýle setirler bar:
Saldy towky boýnuga lagnaty-şeýtan eýledi.
(Dowamy gazetiň indiki sanynda).
Juma ATAÝEW,
terjimeçi žurnalist.