Türkmenistanyň söwda ulgamyndaky halkara hyzmatdaşlygy rowaçlanýar
Halkara ykdysady gatnaşyklarynyň şol sanda syýasy we medeni gatnaşyklarynyň ösmegi halkara hukugynyň has giň gerim almagyna ýardam etdi. Şonuň bilen bir wagtda halkara gatnaşyklarynyň belli bir ýörite çygyrlarynda ulanylýan halkara hukugynyň birnäçe institutlary emele geldi. Halkara söwda gatnaşyklarynyň ösmegi döwletleriň köpsanly söwda şertnamalaryny we ylalaşyklaryny baglaşmaga ýardam etdi.
Dünýä ykdysadyýetiniň häzirki döwri halkara söwdanyň depginli ösüşi bilen häsiýetlendirilip, ol döwletleri we halklary birleşdirýän esasy ulgam bolup durýar. Soňky birnäçe onýyllyklaryň dowamynda ählumumylaşma hadysasynyň çuňlaşmagy halkara söwda-ykdysady gatnaşyklaryň geriminiň giňemegini, oňa gatnaşyjylaryň sanynyň ýylsaýyn köpelmegini, netijede, bu gatnaşyklaryň has-da çylşyrymlaşmagyny şertlendirdi.
Halklary jebisleşdirmegi we döwletleri ýakynlaşdyrmagy özüne ýol-ýörelge edinen Birleşen Milletler Guramasy döwrüň bu çagyryşlaryndan ugur alyp, 1966-njy ýylda şol bökdençlikleri peseltmegi we aradan aýyrmagy maksat edinýän Halkara söwda hukugy boýunça komissiýasyny (UNCITRAL) esaslandyrdy. Onuň ştab-kwartirasy Wena (Awstriýa) şäherinde ýerleşip, häzirki döwürde ol BMG-niň esasy hukuk edarasy bolmak bilen, onuň alyp barýan işi tutuş dünýäde söwda hukugy çygrynda özgertmeleri amala aşyrmaga, hususan-da, halkara täjirçilik işiniň kadalaryny döwrebaplaşdyrmaga we ylalaşdyrmaga gönükdirilendir.
BMG-niň Baş Assambleýasy komissiýany döretmekde dürli döwletleriň kanunlarynyň halkara söwda meselelerinde ulanylmagy netijesinde ýüze çykýan gapma-garşylygyň söwda akymyna päsgelçilikleriň biridigini ykrar etdi. Şol sebäpden, komissiýa halkara söwdasyndaky päsgelçilikleri azaltmakda ýa-da aýyrmakda Birleşen Milletler Guramasynyň has işjeň orny eýeläp biljek guraly hökmünde garaldy. Komissiýa Baş Assambleýa tarapyndan saýlanan altmyş agza döwletden ybarat bolup, onuň agzalyk gurluşy, dünýäniň dürli geografiki sebitleriniň we esasy ykdysady we hukuk ulgamlarynyň wekilçilik edilmegini üpjün edýär. Komissiýanyň agzalary alty ýyl saýlanyp, agzalarynyň ýarysynyň möhleti her üç ýylda gutarýar.
Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 76-njy sessiýasynda Türkmenistan BMG-niň Halkara söwda hukugy boýunça komissiýasynyň (UNCITRAL) 2022-2028-nji ýyllar döwri üçin agzalygyna saýlanyldy. Ýurdumyzyň bu komissiýa saýlanmagy möhüm ähmiýetli waka bolup durýandyr. Bu möhüm wakanyň Bütindünýä Söwda Guramasynyň Baş geňeşiniň ýakynda geçirilen nobatdaky mejlisinde Türkmenistanyň bu gurama goşulmak baradaky ýüztutmasynyň Geňeşe agza döwletler tarapyndan biragyzdan makullanyp, Türkmenistana BSG-ä goşulýan ýurt derejesini bermek baradaky çözgüdiň kabul edilen günlerine gabat gelmegi bolsa aýratyn buýsandyryjydyr.
Bazar gatnaşyklarynyň ösmegi netijesinde, halkara söwda ulgamynda bäsdeşligiň ýitileşmegi bolsa bilelikde çözülmegini talap edýän umumy meseleleriň ýüze çykmagyna getirdi. Halkara söwda gatnaşyklarynda emele gelen şeýle ýagdaýlary sazlaşdyrmak we bu meseleler boýunça döwletleriň arasynda ylalaşyk gazanmak zerurlygy halkara söwdany hukuk taýdan düzgünleşdirmek meselesini dünýäde parahatçylygy pugtalandyrmagyň, howpsuzlygy we durnukly ösüşi üpjün etmegiň wajyp meselesine öwürdi.
Garaşsyz, baky Bitarap Türkmenistanyň BMG-niň ýokarda agzalan komissiýasyna agzalygyna saýlanmagy ýurdumyzda alnyp barylýan hoşniýetli daşary syýasata berilýän ýokary baha bolup, halkara söwdany hukuk taýdan kadalaşdyrmak babatynda bilelikdäki çözgütleriň kabul edilmegine gös-göni gatnaşmak, bu ugurda dürli ýurtlaryň tagallalaryny birleşdirmek üçin şertleri döredýär.
Türkmenistanyň dünýä ösüşiniň meselelerini bilelikde çözmek boýunça öňe sürýän garaýyşlary we teklipleri diňe biziň döwletimiziň ileri tutulýan ugurlaryna jogap bolman, eýsem, dünýä bileleşiginiň bähbitleriniň hatyrasyna parahatçylygy, howpsuzlygy we durnuklylygy pugtalandyrmaga ýardam edýär.
Merjen GURBANNAZAROWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara hukugy we deňeşdirme hukuk öwreniş
kafedrasynyň uly mugallymy.