Şahyryň sözi gysga, şerhi köp
29. Müň iki ýüz on bir ýyldyr bataly
2013-nji ýylda neşir edilen Magtymgulynyň eserler ýygyndysy kitabynyň 1-nji jildiniň 110 – 114-nji sahypalarynda aryf-danamyz bilen onuň zamanadaşy Zunuby şahyryň sowal-jogap görnüşdäki aýdyşyk şygyrlary ýerleşdirilen. Ol aýdyşygyň iň soňunda Magtymguly Pyragy şeýle sowal berýär:
Ne kuýaşdyr hasabyny bileli?
Çendin saldyr gözden nahan bolaly?
Niçe syrdyr sizden habar alaly?
Magtymguly, bize mundan habar ber.
Şahyr ýokardaky bendinde, Zunubydan bu sowal-jogabyň kamary hasabynda näçenji ýylda bolandygyny soraýar. Zunuby şeýle jogap berýär:
Resul gündür, hasabyny tutaly,
Müň iki ýüz on bir ýyldyr bataly,
Ajal köprük, gel, didara öteli,
Zunuby diýr, bizden habar şeýledir.
Zunubynyň jogap bermegine görä, Muhammet pygamberiň (Resulyň) Mekgeden Medinä göçmegi bilen başlan senenama boýunça, ýagny hijri-kamary hasabynda bu sowal-jogap 1211-nji ýylda bolup geçipdir.
Ýokardaky bentlerde hijri-kamary senenamasynyň (hezreti Muhammet pygamberiň Mekgeden Medinä göç eden ýyl senenamasynyň) başlan ýylyndan bäri geçen zaman barada gürrüň edilýär. Ol miladynyň 622-nji ýylyna gabat gelýär.
Muhammet pygamberiň Mekgeden Medinä göçen ýylyndan başlap, iki senenama hasaby başlaýar.
Hijri-kamary (Aý) senenamasy. Ol senenamada 1 ýyl 354 — 355 güne deň. Şonuň üçin, her ýyl remezan-oraza aýy geçen ýyla garanyňda, 10 gün (11 gün) öň gelýär. Ýylda 10-11 günüň üýtgemegi bilen hijri-kamary hasabynda her 33 ýyl 6 aýdan ol ýyllaryň üstüne 1 ýyl goşulýar. Mysal üçin, 33 ýaş 6 aý ýaşan adam eýýäm 34 ýaş 6 aý ýaşan, 67 ýaşan adam bolsa (67+2) ertesi 70 ýaşynyň içindäki adam bolýar.
Hijri-kamary hasabynda 1211-nji ýyl miladynyň 1796-njy ýylynyň iýul aýynyň 7-sinden 1797-nji ýylyň maý aýynyň 25-ine çenli dowam edýär.
Hijri-şemsi (Gün) hasaby. Munda 622-niň üstüne 1211-i goşsaň, ol miladynyň 1833-nji ýyly bolýar.
Magtymguly bilen Zunubynyň aýdyşyklarynda hijri-kamary barada gürrüň gidýändigini göz öňünde tutup, ol sowal-jogabyň 1796 — 1797-nji ýyllarda bolup geçendigini aýdyp bileris.
Şeýlelikde, bu neşiriň 2-nji jildiniň ahyrynda kamary hasaby boýunça 1211-nji ýyl barada: «Muhammet pygamber… 632-nji milady ýylynda dünýäden ötüpdir. 632-nji milady ýylynyň üstüne hijri hasaby bolan 1211 ýyly goşsaň, ol miladynyň 1806-njy ýylyna gabat gelýär» (görkezilen eser, 383 sah.) diýip, berlen maglumatyň hakykata laýyk gelmeýändigini hasaplamalar aýan etdi. Onsoňam miladydaky 632-nji ýylyň üstüne 1211 ýyly goşsaň, ol 1806-njy ýyl däl-de, 1843-nji ýyl bolýar.
Juma ATAÝEW,
Terjimeçi, žurnalist.
“Biznes reklama” gazeti 14.08.23