YLYMDA AÝAL-GYZLARYŇ HALKARA GÜNI
Garaşsyz Watanymyzyň syýasy, ykdysady, medeni-durmuş binýadynyň pugtalandyrylmagynda, gazanýan beýik ýeňişlerimizde mähriban gelin-gyzlarymyzyň mynasyp paýy bar. Milletimiziň buýsanjy we mertebesi bolan zenanlar bu gün döwlet, häkimiýet we dolandyryş edaralarynda, milli ykdysadyýetimiziň ähli pudaklarynda, aýratyn hem, ylym-bilim, medeniýet we saglygy goraýyş ulgamlarynda, in kämil we çylşyrymly tehnologiýalar bilen enjamlaşdyrylan önümçilik kärhanalarynda milli we döwlet maksatnamalarymyzyň üstünlikli durmuşa geçirilmegi ugrunda netijeli zähmet çekýärler. Birnäçe ýyllaryň dowamynda ösüp, barha kämilleşýän bilim-ylym taryhynda özüniň öçmez yzyny goýmagy başaran zenanlar barada öňler hem köp gezek aýdyldy we ýene-de nygtalyp aýdylar. Sebäbi, bilim-ylym dünýäsinde aýal-gyzlaryň ornunyň ýokarydygyny aýratyn bellemek gerek. Halk dessanlarymyz, altyna gaplaýmaly nakyllardyr atalar sözleri, hüwdülerdir monjugatdylar, ajaýyp toy aýdymlary, milli şaý-sepler Watana, il-güne, mukaddes ojagyna wepaly, zähmetsöýer gelin-gyzlarymyzyň abraý-mertebesiniň hemişe belent tutulýandygyna şaýatlyk edýär. Şu nukdaýnazardan hem, her ýylyň 11-nji fewraly – Ylymda aýal-gyzlaryň halkara güni hökmünde dünýä jemgyýetçiliginde giňden bellenilýär. Aslynda, bu halkara güni Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 2015-nji ýylyň 22-nji dekabrynda kabul eden Rezolýusiýasyna esaslanýar. Halkara güni aýal-gyzlar üçin ylma doly we deň derejede elýeterliligi hem-de oňa gatnaşmagy üpjün etmek üçin bellenilýär. Aýal-gyzlaryň ylymdaky orny taryhyň irki döwürlerinden başlanýar.
Ilkinji zenan-alhimik Mariýa Koptskaýa I asyrda Ierusalimde ýaşapdyr.Ol Aleksandriýanyň alhimiýa mekdebini esaslandyryjy hasaplanýar. Şol döwürde ylymda zenanlar ýok diýen ýaly bolsa-da, Koptskaýa kärdeşleriniň arasynda uly abraýa eýe bolupdyr. Mundan başga-da, Ada Lawleýs diňe bir zenanlaryň arasynda däl, umuman, ilkinji programmist hasaplanýar. Onuň adamsy Çarlz Bebbij kompýuteriň birinji nusgasy bolan hasaplaýjy maşyny oýlap tapypdyr. Ada bolsa onuň üçin programmany döredýär, «iş öýjügi», «sikl» adalgalaryny ulanyşa girizýär. Ylymda uly yz goýan Kýuri bolsa adamsy Pýer Kýuri bilen bilelikde radiasiýa hadysasyny açandygy üçin 1903-nji ýylda fizika ugry boýunça Nobel baýragyna mynasyp bolmagy başardy. Ol radiý we poloniý elementlerini açyp, 1911-nji ýylda himiýadan hem bu baýragy alýar.
Malala Ýusufzaý — bütin dünýäde zenanlara bilimiň elýeterliligi ugrunda çykyş eden pakistanly hukukçy. 2014-nji ýylda oňa «Ýaşlara we çagalara basyşa garşy we ähli çagalaryň bilime hukugy ugrunda tagallasy üçin» parahatçylyk ugrundan Nobel baýragy berilýär. Wengriýaly alym Mariýa Telkeş 39 ýaşyndan başlap Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Massaçussets tehnologiýa institutynda Gün energiýasynyň tehnologiýasyny ösdürmek bilen meşgullanýar. Bu zenan 1947-nji ýylda termoelektrik generatoryny oýlap tapýar. Nobel baýragy hem-de ykdysady ylymlar boýunça baýragy 1901 we 2017-nji ýyllar aralygynda 49 gezek zenanlara berlipdir. Şeýle-de olaryň arasynda 20-ä golaý zenan maşgala fizika, himiýa, fiziologiýa, lukmançylyk ugurlary boýunça Nobel baýragyna mynasyp bolmagy başardy. Şeýle-de, häzirki wagtda hem zenanlaryň ylymda, bilimde we beýleki ugurlarda gazanýan üstünlikleri olaryň dünýä ýüzünde tutýan ornunyň beýikdigini görkezýär.
Umuman , bu halkara gününiň bellenilmeginiň maksady zenanlaryň tutýan ornyny belende çykarmaklyk däl sebäbi, asyl beýik we belent bolan hakykat hemişe-de beýik we belentdir.
Oguljahan JOBBOROWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara hukugy fakultetiniň III ýyl talyby.