Şahyryň sözi gysga, şerhi köp
6. «Bir müňi...»
Şahyryň «Dursa gerekdir» atly şygrynda (görkezilen neşir, 140 sah.) bir bendiň başdaky iki setiri şeýle nusgada ýerleşdirilen:
Üç müň ýyllyk ýoldur, müňi çykyşdan,
Bir müňi henwardyr, müňi inişden.
Ikinji setirdäki «henwar» diýen sözüň aňladýan manysyny öwrenmek maksady bilen, türkmen, arap, pars dilleriniň sözlüklerine ýüzlenip gördük. Biz nusgada görkezilen «henwar» diýen söze gabat gelmedik. Bu söz «hämwardyr» diýip okalan ýagdaýynda ol setirde aýdyljak bolunýan mana has laýyk gelýär. «Hämwar» düz, tekiz diýen ýaly manylary berse, «inişden» bu ýerde «beýikli-pesli» diýen manydadyr. Ol setir asyl görnüşinde şeýle bolsa gerek:
Bir müňi hämwardyr, müňi inişden.
7. «Galam titrär»
Şahyryň «Dursa gerekdir» atly şygrynyň (görkezilen neşir, 137 sah.) bir setiri şeýle nusgada çap edilen:
Galam titrär ýetimleriň zaryndan.
Türkmenlerde: «Eger ýetim aglasa, Älemde melek (perişde) aglar» diýen pähim bar. Şundan ugur alsak, bu ýerdäki birinji söz «galam» däl-de, «älem»
bolmaly.
«Galam» sözi arap elipbiýinde üsti iki nokatly «kaf» «lam», «mim» harplary bilen ýazylýar. «Älem» sözi «aýn», «elif», «lam», «mim» harplary bilen ýazylýar. Bu ýagdaýyň nähili bulaşdyrylandygyny bize düşündirmek kyn.
8. «Aly, Mamun, Abisdama
deň bolsa»
Magtymguly Pyragynyň diwanynda «San bolsam» atly ajaýyp şygyr bar. Onda akyldar şahyrymyz durmuşda halallyk, ynsanperwerlik bilen özünden ozal gadymy Gündogarda ýaşan, belent mertebä, şan-şöhrata ýeten meşhur ynsanlaryň sanyna-hataryna goşulmagy dileg edýär. Şol şygyrda bir bent dürli ýyllarda neşire taýýarlanan kitaplarda dürli görnüşde okyjylara hödürlenipdir. Mysal üçin:
Abubekir gan ýyglap, fesada galsa,
Aly, Mamun, Abisdama deň bolsa.
(Magtymguly, Aşgabat, 1959, 154 sah.).
Ýa-da:
Abu Bekr gan ýyglap, Farsda galsa,
Aly, Mamun, Abisdama deň bolsa.
(Magtymguly. Eserler ýygyndysy, Aşgabat, 2013, 1-nji jilt, 69 sah.).
Bularyň ikisinde hem setirlerdäki sözler asyl nusgasyndaka gabat gelmeýär diýen netijä gelýäris. Taryha ser salsak, dört çaryýarlaryň biri hezreti Abubekir hiç wagt Fars welaýatynda bolup görmändir. Ýene-de bir sowal ýüze çykýar: dört çaryýarlardan hezreti Alynyň deňleşmegi dileg edilýän, bize näbelli bolan Abisdam diýen şahsyýet kim bolmaly? Galyberse-de, hezreti Alynyň mertebe derejesi ady ýatlanylýan Mamunyňkydan has
belent ahyryn.
Biziň gelen netijelerimize görä, bu setir aşakdaky ýaly nusgada okalsa, dogry bolardy:
Abubekir gan ýyglap, fesada galsa,
Ähli mömin, ol Bestama deň bolsa.
Fesad — pars dilinde pitne, gozgalaň diýen manyda.
Bestamy — türkmeniň beýik ogly, yslam dininde pirleriň piri (Kutb-ul-aktab) derejesine ýeten. Ol miladynyň 775 — 875-nji ýyllarynda ýaşan. Biziň pikirimizçe, neşire taýýarlanlar üsti «otur» belgili «elip» bilen «lam» harplarynda ýalňyşlyk goýberipdirler we «ol Bestama» diýen jümle «Abisdama» diýip okalypdyr.
Hezreti Alynyň ady arap elipbiýinde «aýn» (a), «lam» we «iýa» (i, y) harplary bilen ýazylýar. «Ähli» sözünde birinji harp — «elip», ikinji harp — aýdylanda gulaga eşidilmeýän «ha» («haýp, howwäz»), «lam» we «iýa» (i, y) harplary bilen ýazylýar. Bu ýoýulma şygry arap elipbiýinde göçürenleriň hatasy-da bolup biler. Ýöne diwany neşire taýýarlaýanlaryň esasy wezipesi şeýle nogsanlyklary düzetmekden ybaratdyr.
Juma ATAÝEW,
terjimeçi, žurnalist.
* Peýdalanylan edebiýatlar:
1. Magtymguly, 2 tomluk, Aşgabat, 1994.
2. Magtymguly, Aşgabat, 1959.
3. Magtymguly, 2 tomluk, Aşgabat, 1983. 4. Magtymguly, 2 jiltlik, Aşgabat, 2013.