Şahyryň sözi gysga, şerhi köp
4. «Şa bol ýa geda»
Aryf-danamyzyň «Gyzdyr bu dünýä» (görkezilen neşir, 247 sah.) atly şygrynda şu iki setir şeýle nusgada çapa taýýarlanypdyr:
Magtymguly, sözi tükenmez eda,
Ajal ýakaň tutar, şa bilen geda.
Ikinji setirdäki «Şa bilen geda» diýen jümlede nätakyklyk gidipdir diýen karara gelýäris. Çünki ol setir:
Ajal ýakaň tutar, şa bol ýa geda — diýen nusgada okalanda, asyl manysyna eýe bolýar.
5. «Bilgil, uzak gitmez aýy dostlugy»
Aryf-danamyzyň «Daş döker» atly şygryndan iki setire hem düşündiriş bersek, ýerlikli bolsa gerek:
Bilgil, uzak gitmez aýy dostlugy,
Gahry gelse, depäň üzre daş döker.
Bu setirleriň aňyrsynda ýatan rowaýaty bilmeýän okyja aýdylýan pikiriň düşnüksiz boljakdygy ikuçsuz. Bularyň syryny, ine, şu ýerden idemeli. Gündogaryň beýik akyldary Jelaleddin Rumynyň 6 jiltden ybarat «Mesnewi» diwanynda şygyr setirleri bilen beýan edilmegine görä, gadymy zamanlar örän dogumly, sary ýaýynyň kirşini çekip, ep-esli uzaklykdan keýik awlamagy başarýan awçy bolupdyr. Ol bir gün daga awa çykanda, arçanyň arkasynda bir aýynyň janhowluna bögürýändigini eşidip, ol tarapa ýönelýär. Sary ýaýynyň kirşine peýkamy salyp, atmaga taýýar bolup barşyna, öňde geçigaplaňyň bir aýa hüjüm edýändigini görýär. «Haýt!» diýip gygyryp, aýa kömek etmek isleýär. Geçigaplaň awçydan gorkup, dessine gözden ýitýär. Awçy ýaralanan aýa melhem edip, ony bejerýär. Ýigit oba dolananda, aýy onuň yzyna düşüp gaýdýar.
Ol ýigidiň obadaky dosty awçynyň aýy bilen gelendigini eşidip, onuň ýanyna baryp: «Dost, her näme bolsa-da, aýy —wagşy haýwan! Wagşy haýwandan dost bolmaz, gowusy, ony daga äkidip, ýabany durmuşa goýber!» diýip maslahat berýär. Awçy dostunyň bu maslahatyny kabul etmeýär. Tersine, onuň aýdanlaryny göripçilik diýip hasaplaýar. Ol aýy bilen dost bolup, onuň bilen awa çykyp geziberýär…
Bir gün awçy dagda aw gözläp ýadaýar hem-de bir uly gowakda goş ýazdyryp, biraz irkilýär. Aýy hem onuň ýanynda ekeni. Bir siňek gelip, awçynyň ýüzüne gonýar. Aýy ony penjesini galgadyp kowýar. Bu ýagdaý iki-üç gezek gaýtalanýar. Siňek ýene-de gelip, awçynyň ýüzüne gonýar. Gahary gelen aýy gapdalda ýatan äpet ýasy daşy alyp, awçynyň ýüzüne gonan siňegiň üstünden inderýär…
Şeýlelikde, awçy bende şol ýerde ýalançy bilen hoşlaşýar. Aýy bolsa awçynyň oýanmajakdygyna göz ýetirip, gowagy taşlap, ýene-de ýabany ýaşaýşa gidýär.
Gündogaryň beýik söz ussady Jelaleddin Rumynyň birnäçe beýtlik şygry akyldar şahyrymyzyň ýokardaky şygrynyň iki setirinde öz beýanyny tapýar.
Juma ATAÝEW,
terjimeçi žurnalist.
Çeşme şu ýerden alnan: