«Parahatçylygyň ýaş çaparlary» akyl-paýhas bäsleşiginiň III möwsümi
Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň ýörite karary bilen Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynda döredilen Ýaş diplomatlaryň mekdebiniň gurnamagynda geçirilýän «Parahatçylygyň ýaş çaparlary» atly akyl-paýhas bäsleşiginiň 2023-2024-nji okuw ýylynda “Beýik Magtymguly Pyragynyň taglymaty – umumadamzat gymmatlyklarynyň milli şamçyragy” atly şygar bilen geçiriljek III möwsüminiň başlanýanlygyny mälim edýäris.
Bu möwsümde okuwçylar 100 sany test soraglar esasynda saýlanylar. Test sowallarynyň 50 sanysy Magtymguly Pyragynyň ömrüne we döredijiligine, 20 sanysy XVII-XVIII asyr Türkmenistanyň taryhyna we dünýä taryhyna, 20 sanysy iňlis diline degişli, 10 sanysy bolsa akyl-paýhas (IQ) soraglary bolar.
III möwsüm 8 sany saýlama oýun, 2 sany ýarym final we final oýunlaryndan ybarat görnüşde tapgyrlaýyn geçiriler.
Her saýlama oýunda 6 menzil bolar:
Her oýnuň bir menzili Beýik akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň ömrüne we döredijiligine bagyşlanar (Her oýunda sowallar edebiýat hökmünde ugradylan Magtymguly Pyragynyň belli-belli goşgularyndan, şahyra degişli kitaplardan, kinofilmlerden bolar. Çaparlar taýýarlanyp biler ýaly, her oýunda Magtymguly Pyragynyň ömrüne we döredijiligine degişli anyk maglumatlar olara ugradylar).
Her oýnuň 3 sany menzili tutuşlygyna oýnuň baş temasyna, ýagny bellenilen döwrüň daşary syýasatyna we diplomatiýasyna bagyşlanar (Magtymguly Pyragynyň goşgularynda seredilýän döwrüň taryhy we daşary syýasaty hakynda aýdylanlar bolsa, bu menzillerde şolardan sorag bolup biler).
Her oýnuň bir menzili XVII-XVIII asyr Türkmenistanyň taryhyna we dünýä taryhyna degişli mekdep kitaplaryndan alnan iňlis dilindäki soraglar bolar.
Her oýnuň VI menzili bolsa saýlama menzil bolup, ol bäş menziliň dowamynda çaparlar Oguz hanyň peýkamlaryndan deň sanlysyny alan ýagdaýynda geçirilýär (bu menzil iň köp peýkam alanlaryň arasynda geçirilip, olardan 2 sanysy ýarym finala gatnaşmaga hukuk gazanýar. Bu menzilde sowallar seredilýän döwrüň taryhyna we halkara gatnaşyklaryna, Magtymguly Pyragynyň türkmen we dürli dillerdäki goşgularyna we olaryň many-mazmunyna degişli bolar).
“Parahatçylygyň ýaş çaparlary” akyl-paýhas bäsleşiginiň saýlama
sekiz oýnunyň temalary:
I oýun. Döwletmämmet Azady we onuň döwründe Merkezi Aziýada halkara gatnaşyklar. (Merkezi Aziýadaky döwletler, olardaky daşary syýasat, Russiýa imperiýasynyň Merkezi Aziýa gyzyklanmasynyň artmagy. Hojanepes. A.B.Çerkasskiniň ekspedisiýalary);
II oýun. Sefewi döwletiniň XVII asyryň ahyrynda — XVIII asyryň başynda halkara gatnaşyklary we diplomatiýasy;
III oýun. Owşar döwletiniň daşary syýasaty we halkara gatnaşyklary;
IV oýun. Osman imperiýasynyň XVII – XVIII asyrlardaky halkara gatnaşyklary we daşary syýasaty;
V oýun. Gajar döwletiniň XVIII asyrdaky — XIX asyryň I çärýegindäki halkara gatnaşyklary we daşary syýasaty;
VI oýun. Ahmet şa Dürrany. Dürranylar döwletiniň daşary syýasaty we halkara gatnaşyklary;
VII oýun. XVIII asyrda — XIX asyryň I çärýeginde Hywa hanlygynyň we Buhara emirliginiň halkara gatnaşyklary we diplomatiýasy;
VIII oýun. XVIII asyrda Hindistanyň daşary syýasaty we halkara gatnaşyklary.
“Parahatçylygyň ýaş çaparlary” atly akyl-paýhas bäsleşigine ýurdumyzyň 9-10-11-nji okuwçylary gatnaşyp biler. Bäsleşige gatnaşmak isleýän okuwçylar bilen saýlama test synagy sentýabr aýynyň II ongünlüginde geçiriler. Bäsleşige gatnaşmaga isleg bildirýän 9-10-11-nji synp mekdep okuwçylary özleri baradaky maglumatlary 2023-nji ýylyň 15-nji sentýabryna çenli möhletde şu e-mail salga ibermeli: parahatchylygynchaparlary@gmail.com Maglumatlar esasan şu meseleleri öz içine alyp biler:
1.Şahsy maglumatlary (resminama üçin düşülen 3x4 ölçegdäki suraty hem goşmak bilen);
2. Okuwda, döredijilikde we bäsleşiklerde gazanan üstünlikleri;
3. Bilýän hem-de öwrenmegi dowam etdirýän daşary ýurt dilleri;
4.Gyzyklanýan bilim ugurlary, gowy görýän güýmenjeleri we.ş.m.
III möwsüm üçin hödürlenýän edebiýatlar:
1.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Döwlet guşy. Roman. – A.: Türkmen döwlet
neşirýat gullugy, 2013.
2.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Parahatçylyk sazy, dostluk, doganlyk sazy. – A.:
Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2016.
3.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmenistan Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi. I
neşir. – A.: Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2017.
4.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmenistan Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi. II
neşir. – A.: Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2018.
5.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Türkmenistan – Bitaraplygyň mekany. – A.:
Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2020.
6.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Ömrümiň manysy. – A.: TDNG, 2022.
7.
Gurbanguly Berdimuhamedow. Ömrümiň manysynyň dowamaty. – A.: TDNG, 2023.
8.
Annaberdiýew A. Magtymguly Pyragy we Osmanly türkmen
döwleti // Edebiýat we sungat. – 2014. – 13 iýun.
9.
Annamuhammedow M. Magtymguly gizlin syr bar içde... – A .:Ylym, 1994.
10. Annaorazow J., Mamutow
A., Hatamow J. Aziýa we Afrika ýurtlarynyň taryhy (Täze taryh döwri). Ýokary
okuw mekdepleri üçin okuw kitaby. – A., 2013.
11. Aşyrow A. Magtymgulynyň golýazmalaryny
yzarlap... – A.:Ylym, 1995.
12. Aşyrow A. Magtymgulynyň
golýazmalarynyň derňewi. (ylmy derňewler). Türkmenistanyň Ylymlar
akademiýasynyň Milli golýazmalar instituty. – A. – 2013.
13. Bekmämmedowa
A. Magtymgulynyň taryhy şahsyýetlere bagyşlanan elegiýalary // Magtymguly
döwrüniň taryhy (ylmy makalalar ýygyndysy). – A.: Ylym, 2014.
14. Durdyýew A. Gylyç gemren Nedir şa. // Diýar.
– 1993. – № 9. – s. 22-25.
15. Durdyýew A. Keýmir kör we Nedir şa. //
Halypa. – 1993. – № 3. – s. 54-56.
16. Geldiýew G. Magtymguly diýip adym tutsalar. – A.: Ylym,
2014.
17. Godarow R. Nusgawy
şygyrlaryň taryhy // Galkynyş. – 2012. – 25 iýul.
18. Gurbangeldiyev J.
Services of Azady and Magtymguly in the history of the turkmen-afghan relations
in the XVIII century // Dovletmammet Azady and turkmen life in the XVIII
century. –Ashgabat, 2012, pp.186-187.
19. Gurbangeldiyev J. The ode of
Magtymguly, devoted to Ahmed Durrani. // “Magtymguly Pyragy and universal human
cultural values”. A.: Ylym, 2014. – pp.72-73.
20. Gurbangeldiýew J. «ÝA
AHMET ŞA, ÝERDE ÝAÝYLYP ÇAWYŇ» Magtymguly Pyragynyň Ahmet Dürrana bagyşlan
o:dalary // Edebiýat we sungat. – 2008. – 2 maý.
21. Gurbangeldiýew J.
Magtymguly we XVIII asyr türkmen-owgan gatnaşyklary. // Magtymguly döwrüniň
taryhy (ylmy makalalar ýygyndysy). – A.: Ylym, 2014.
22. Gurbangeldiýew J.
Magtymgulynyň Ahmet şa Dürrana bagyşlanan odasy. // «Magtymguly Pyragy we
umumadamzat medeni gymmatlyklary». Halkara ylmy maslahatyň nutuklarynyň gysgaça
beýany. – A.: Ylym, 2014. – 80 s.;
23. Gurbangeldiýew J. Nedir
şanyň täsin ykbaly // Dünýä edebiýaty. №3. – 2022.
24. Gurbangeldiýew J. Seniň ýaşyňda (Nedir şa). /
Nesil. – 2019. – 31 oktýabr; . – 7 noýabr.
25. Gurbangeldiýew J. XVIII
asyrda türkmen-owgan gatnaşyklarynyň taryhynda Azadynyň we Magtymgulynyň
hyzmaty. Kitapda: Döwletmämmet Azady we XVIII asyr türkmen durmuşy. Halkara
ylmy maslahatyň nutuklarynyň gysgaça beýany. – Aşgabat, 14-16.05.2012. –
Aşgabat, 2012.
26. Gurbanowa O. Muhammet
Kazymyň eseri XVIII asyr türkmen taryhyny öwrenmekde möhüm çeşmedir //
Magtymguly döwrüniň taryhy (ylmy makalalar ýygyndysy). – A.: Ylym, 2014.
27. Hatamow J. Magtymgulynyň
döwründe syýasy ýagdaý // Magtymguly döwrüniň taryhy (ylmy makalalar
ýygyndysy). – A.: Ylym, 2014.
28. Keruenow T. Türkmen
edebiýatşynaslygynyň taryhy. Okuw gollanmasy. – Nöküs, 2019. – 58 s.
29. Magtymguly. Eserler
ýygyndysy. 1-nji jilt, – Aşgabat, 2013.
30. Magtymguly. Eserler
ýygyndysy. 2-nji jilt, – Aşgabat, 2013.
31. Mahnaz Ali Aga
(Owganystan). Magtymgulynyň döredijiliginde owgan temasy // «Magtymguly Pyragy
we umumadamzat medeni gymmatlyklary». Halkara ylmy maslahatyň nutuklarynyň
gysgaça beýany. – A.: Ylym, 2014.
32. Ödäýew O. Magtymguly
Pyragy. Makalalar. – A.: Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2014.
33. Saidow A. XVII – XVIII asyryň birinji ýarymynda Buhara
hanlygynyň Hindistan bilen daşary söwdasy we syýasy taýdan özara gatnaşygy. //
Miras. – 2008. – № 2. – s. 86-95.
34. Şyhnepesow A. Magtymgulynyň älemi. –A.: Türkmen döwlet
neşirýat gullugy, 2014.
35. Şyhnepesow A. XVIII asyr
türkmen edebiýaty (Tekstiň çeperçilik derňewi). Ýokary okuw mekdepleri üçin
okuw gollanmasy. – A.: Türkmen döwlet neşirýat gullugy, 2010.
36. Taşow A. Ýezdde ýeri
Mämmetsapanyň (Magtymgulynyň dogany barada täze maglumat) // Watan. – 2008. –
11 sent.
37. Täjimow A. «Daýym unutmaz men tylla
gapysyn» // Edebiýat we sungat. – 2013. – 9 awg.
38. Амантыев О. История
Туркменистана XVIII века. – Ашгабат, 1995.
39. Аннанепесов М.
Магтымгулы ве онуң заманасы. – Ашгабат, 1990.
40.
Аннанепесов М. Түркменистаның
тарыхындан материаллар (XVIII асыр — XX асырың башлары). – А.«Магарыф», 1995.
41. Арунова М.Р., Ашрафян
К.З. Государство Надир шаха Афшара: очерки общественных отношений в Иране
30-40-х годов XVIII века. – М., 1958.
42. Бекмырадов А. Магтымгулы
хем Ахмет Дүрраны // «Совет эдебияты»,
№11, 1988.
43.
Ганковский Ю.В. Империя Дуррани.
Очерки административной и военной системы. – М., 1958.
44. Ганковский Ю.В. Миссия Богдана Асланова в
Афганистане в 1764 г. // «Советское востоковедение», 1958, №2.
45. Гурбангельдыев Дж.
Заслуга Азади и Махтымкули в истории туркмено-афганских отношений в XVIII веке.
// Довлетмамед Азади и жизнь туркмен XVIII века. – Ашхабад, 2012.
46.
Гурбангельдыев Дж. Ода
Махтумкули, посвященная Ахмеду Дуррани. // «Махтумкули Фраги и общечеловеческие
культуры ценности». // – A.:
Ylym, 2014.
47.
История Афганистана с древнейших
времен до наших дней. —М., 1981.
48. Махмуд ал–Хусайни.
Тарих-и Ахмад–шахa. Книга 1. – Москва, 1974.
50. Мырадов С. Асырларың
җүммүшинден. – Ашгабат, 1978. 132-133 s.
51. Мырадов С. Дүйнки хем шу
гүнки эдебиятың аладалары. – A.,1988.
52.
Өвезгелдиев
М. Магтымгулы «Фетдах» дийип кими назарда тутупдыр // Эдебият ве сунгат. —
1980. — 16 авг.
55.
Түркмен эдебиятының тарыхы. II том. 2 китап. – Ашгабат:
«Ылым», 1976.
Şeýle hem bu barada şu ýerden okap bilersiňiz:
https://ashgabat.in/2023/07/10/uns-berin-akyl-payhas-baslesiginin-iii-mowsumi/
https://turkmenportal.com/tm/blog/64294
https://turkmenportal.com/blog/64294
https://turkmenistan.gov.tm/ru/post/73910/imo-mid-turkmenistana-zapuskaet-tretij-sezon-proekta-yunye-vestniki-mira
https://turkmenportal.com/tm/blog/65691/parahatlygyn-yash-chaparlary-atly-akylpayhas-basleshiginin-uchunji-mowsumi-mag
https://turkmenportal.com/tm/blog/67188
https://arzuw.news/imo-mid-turkmenistana-zapuskaet-iii-sezon-junyh-vestnikov-mira