“MA – Hytaý” V forum uzak möhletleýin hyzmatdaşlygyň arhitehturasynyň gözleginde
Gazagystanyň Strategiki gözlegler instituty (GSGI) Russiýanyň, Gündogar Ýewropanyň we Merkezi Aziýanyň institutlary, Hytaýyň Jemgyýetçilik ylymlary akademiýasynyň (HJYA) bilen bilelikde gurnalan bu çäre öňdebaryjy bilermenleri, döwlet edaralarynyň we Merkezi Aziýa ýurtlarynyň we Hytaýyň ylmy guramalaryň wekillerini bir ýere jemledi.
Forumyň açylyşynda gatnaşyjylary Gazagystan Respublikasynyň Döwlet geňeşçisi Erlan Karin gutlady. Ol HHR-niň bilen Merkezi Aziýa ýurtlarynyň arasyndaky dialogyň okgunly ösüşine ünsi çekdi we Astanada geçiriljek “Merkezi Aziýa – Hytaý” ikinji sammitine ünsi çekdi.
GSGI-iň diplomatiýa geljegiň köprüsi hökmünde garaýşy
GSGI-iň direktory Erkin Tukumow häzirki pursady “diplomatiýanyň we halkara gözlegleriň altyn asyry” diýip häsiýetlendirdi. Onuň sözlerine görä, halkara düzgüniniň köne paradigmalarynyň (nusgalarynyň) ýok edilýän şertinde diplomatiýa uzak möhletleýin gatnaşyklaryň esaslaryny emele getirmäge ukyply ýeke-täk durnukly mehanizm bolup galýar.
Ol Aziýanyň ykdysady we siwilizasiýa taýdan barha artýan ähmiýetini belläp geçdi. Bu nukdaýnazardan Hytaý bilen hyzmatdaşlyk inklýuziw we birek-birege bagly Ýewraziýa giňişligini gurmagyň özenine öwrülýär.
Ileri tutulýan ugurlaryň arasynda Erkin Tukumow üç möhüm ugry kesgitledi: Senagat guşaklaryny, tehnologiýa parklaryny we agro klasterleri döretmek arkaly Orta geçelgäniň doly hukukly ykdysady şaha öwrülmegi; Tehnologiki işgärleri taýýarlamak, EA, biotehnologiýa we kwant hasaplaýyş ugurlaryndaky bilelikdäki taslamalar; Suwdan peýdalanmak we howanyň uýgunlaşmagy, şol sanda “akylly” suw dolandyryş ulgamlaryny ösdürmek ugrundaky tagallalary birleşdirmek.
GSGI-iň direktory “Merkezi Aziýa – Hytaý” sammitiniň bilermenleriň dialogyny täze derejä çykarmaga aýratyn ukyplydygyny aýtdy. Şol bir wagtyň özünde, analitik jemgyýeti, onuň sözlerine görä sebit integrasiýasynyň pikirlerini we çemeleşmelerini kemala getirmekde möhüm orny eýeleýär.
Strategiki arhitektura ýörelgelerine Türkmenistanyň garaýşy
Türkmenistanyň DIM-niň HGI-niň Strategik barlaglar boýunça ylmy merkeziniň direktory Şiri Şiriýew öz çykyşynda Merkezi Aziýa ýurtlarynyň we Hytaýyň arasynda durnukly hyzmatdaşlygyň arhitekturasyny döretmek meselesine Türkmenistanyň konseptual çemeleşmesini beýan etdi. Ol munuň esasyny düzýän üç ýörelgäni beýan etdi. Bular ulgamlaýynlyk, açyklyk we umumy gyzyklanmalar.
Ulgamlaýynlyk hökmünde başlangyçlardan utgaşdyryşa geçiş. “MA + Hytaý" formaty, syýasy başlangyçlaryň çäginden çykdy we strategiki utgaşdyrmak üçin institusional meýdança öwrülip başlady. Yzygiderli sammitler, ministrleriň duşuşyklary we ýöriteleşdirilen forumlar döwletara hyzmatdaşlygyň durnukly modeliniň emele gelendigine şaýatlyk edýär. Infrastrukturanyň özara baglanyşygy, serhetüsti howpsuzlyk we “ýaşyl” ykdysadyýete geçiş ugurlarynda umumy garaýşyň ösmegine aýratyn ähmiýet berilýär.
Açyklyk özbaşdaklyga we köp ugurly çemeleşme hormat hökmünde. Hytaý çemeleşmesiniň esasy aýratynlygy – basyşyň we baglylygyň bolmazlygydyr. Merkezi Aziýanyň her bir ýurdy öz tertbini formatyň çäginde düzmekde azatlygyny saklaýar. Bu adatça deňagramly daşary syýasaty döredýän sebit üçin has möhümdir. “MA + Hytaý” formaty özara täsiriň beýleki ugurlaryny aýyrmaýar, tersine, çeýelik, hormat goýmak we özara bähbitler arkaly güýçlendirýär.
Umumy gyzyklanmalar uzak möhletli bähbit üçin esas hökmünde. Hyzmatdaşlyk birnäçe strategiki ileri tutulýan ugurlaryň gabat gelmegi bilen berkidilýär. Bular: “Beýik Ýüpek Ýoluny dikletmek” konsepsiýasyny goşmak bilen Hytaýyň taslamalaryny milli maksatnamalar bilen utgaşdyrmak; “ýaşyl” energetika we oba hojalyk tehnologiýalaryna geçişde hyzmatdaşlyk; durnukly ösüş we ynsanperwer hyzmatdaşlyk; bilim we ylmy alyş-çalyşlar, medeni dialoga goldaw bermek.
Şiri Şiriýew çykyşynyň ahyrynda bu formaty “hormata, pragmatizme we Ýewraziýanyň geljegi üçin bilelikdäki jogapkärçilige esaslanýan sebit utgaşdyrylyşynyň ýokary nusgasy” diýip häsiýetlendirdi.
...“Merkezi Aziýa - Hytaý” analitik merkezleriniň bäşinji forumy, strategiki görkezmeleri işläp düzmek üçin meýdança hökmünde bilermenleriň özara täsiriniň ähmiýetini tassyklady. Yzygiderlilige, hormata we pragmatizme esaslanýan dialog, ählumumy dartgyly ýagdaýlaryň şertlerinde isleg bildirilýän durnukly we deňagramly hyzmatdaşlyk arhitekturasyny döretmäge ukyply.
Berkdurdy AMANSARYÝEW,
Türkmenistanyň DIM-niň HGI-niň
Strategik barlaglar boýunça ylmy merkezi
Çeşme: https://orient.tm/tm/post/86093/ma-hytay-v-forum-uzak-mohletleyin-hyzmatdaslygyn-arhitehturasynyn-gozleginde