Diplomatik diwan barada
Özümiň şu ýazgymda men seredýän meselämiz bilen baglylykda, ozaly bilen, özümiň Türkmenistanyň diplomatik gullugynyň ulgamynda işlän birinji döwrümde (1975 – 1991) Türkmenistanyň daşary syýasy edarasynyň ýurdumyzyň merkeziniň niresinde ýerleşendigi barada gysgaça durup geçmekçi, sebäbi göräýmäge bu ujypsyz taryhy delil hem okyjylarymyzda gyzyklanma döredip biler diýip pikir edýärin.
Şunlukda, geçen asyryň 70-nji ýyllarynyň ortalarynda Türkmenistan SSR-niň Ýokary Geňeşiniň (Mejlisiniň) we Hökümetiniň jaýy Gogol köçesiniň (häzir Bitarap Türkmenistan ş.) 17-nji binasynda ýerleşýärdi. Türkmenistanyň Hökümet baştutanynyň kabulhanasy we işleýän otagy bu uly iki gatly binanyň demirgazyk böleginiň ikinji gatynda ýerleşýärdi. TSSR-iň Daşary işler ministrligi Türkmenistanyň Ýokary Geňeşiniň we Hökümetiniň şol binasynyň birinji gatynda ýerleşýärdi we ol ministrligiň Baş sekretarynyň iş otagyndan we kabulhanasyndan, işgärleriň otagyndan we kitaphanadan durýardy.
1980-nji ýylda Türkmenistanyň Hökümetiniň başlygy Ç.S.Garryýewiň görkezmesi bilen Türkmenistanyň daşary işler ministrligi şol döwürde il içinde «Neruwyň öýi» ady bilen giňden tanalan bina göçürildi we şol bina «Şa ýolunyň» we «Azatlyk» (häzir Magtymguly ş.) prospektiniň çatrygynda ýerleşýärdi. Iki gatdan ybarat bolan şol aýratyn jaý Hindistanyň Premýer-ministri Jawaharlal Neruwyň geçen asyryň 50-nji ýyllarynyň ortasynda Türkmenistana meýilleşdirilen sapary bilen baglylykda onuň hormatyna gurlupdy.
Indi diplomatik diwan baradaky esasy söhbetimize geçsek, 1975-nji ýylyň sentýabrynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginde Baş sekretaryň wezipesini ýerine ýetirmäge girişmek bilen, men «ministrligiň işiniň mundan buýanky ugurlary», umuman, «bu daşary syýasy edara nähili bolmaly» diýen ýaly düýpli meseleleriň üstünde kelle döwmeli boldum. Şonda meniň kelläme islendik döwlet edarasynyň, şol sanda we ozaly bilen, daşary işler ministrliginiň ýolbaşçysynyň halkyň bähbitlerine laýyklykda öz borçlaryna ýokary jogapkärçilik duýgusy bilen garamagyndan, onuň sowatlylygyndan, gujurlylygyndan, başarjaňlygyndan, ýolbaşçylyk edýän daşary syýasy edarasynyň işini dogry we maksada okgunly gurap bilmek ukybyndan, özüne we özüniň ýolbaşçylygynda işleýän işgärlere ýokary talapkärliginden we olar barada edýän aladasyndan, özüniň hünär ussatlygyny ýokarlandyrmak üçin onuň öz üstünde hemişe işlemeginden, ençeme daşary ýurt dillerini gowy bilmeginden, gowy hünär we syýasy taýýarlygyndan, edarada abraýdan peýdalanmagyndan, edepliliginden umumy işiň üstünliginiň bagly bolup durýandygy baradaky pikirler hem geldi. Elbetde, men turuwbaşdan şol ýörelgelere eýermäge çalyşdym we olardan uzak diplomatik ýolumyň tutuş dowamynda birjik-de yza çekilmedim.
Men şeýle hem özüniň çözýän wezipelerine laýyklykda, Daşary işler ministrligi ýa-da başgaça aýtsam, diplomatik diwan döwlet diwanynyň düzüminde aýratyn diwan bolmaly, onda gullukçylaryň iň gowy düzümi işlemeli diýip hem pikir etdim. Sebäbi, haçan-da «diplomat» diýilse, onda gürrüňiň başarnykly, akylly adam, diplomatlarça, inçe hereket edip bilýän adam, haçan-da «Ol uly diplomat» diýilse, onda bu ýerde uly başarnykly adamyň göz öňünde tutulýandygy barada barýandygy düşnüklidir. Ýene-de, haçan biz «diplomatik jogap» diýsek, onda munuň özi akylly jogaby, «işe diplomatik çemeleşme» bolsa — işe başarnykly çemeleşmegi aňladýandygy aýdyňdyr.
Her bir käriň, her bir hünäriň, zähmetiň islendik görnüşiniň başarjaňlygy talap edýändigi hakykatdyr. Başarjaňlyk, aýratyn hem diplomatiýa degişlidir we ol diplomatik işgärleriň seçilip alnyşyna, diplomatlary taýýarlamaga we täzeden taýýarlamaga uly talaplar bildirýär. Şu jähetden, baryp 70-nji ýyllaryň ortasyndan başlap respublikamyzyň diplomatik gullugynyň öňünde hakyky diplomatik işgärleri taýýarlamak meselesi örän möhüm ähmiýete eýe bolupdy.
Ministrligimiziň diplomatik işgärleriň hünär taýýarlygynyň düýbüniň tutulmagynda we kämilleşmeginde diplomatlaryň daşary ýurt dillerini öwrenmekleri we kämilleşdirmekleri üçin okuw kurslarynyň açylmagy, diplomatlaryň aýry-aýry ýurtlaryň Türkmenistan, Merkezi Aziýa babatda daşary syýasatlary barada ýeterlik habarly bolmaklary üçin olaryň arasynda dürli temalar boýunça seljeriş, çaklaýyş bäsleşikleriniň geçirilmegi, diplomatik işgärleriniň hünär taýýarlygynyň derejesini seljerip durmak üçin baha beriş toparynyň döredilmegi ýaly çäreler diplomatlary taýýarlamakda örän peýdaly boldy.
Türkmenistanyň daşary işler ministrliginde ýokary hünär derejeli diplomatik işgärleri taýýarlamak boýunça alnyp barlan maksada okgunly işiň netijesinde, eýýäm 80-nji ýyllaryň ortalaryna çenli özleriniň köpugurly bilimliligi, ýokary başarjaňlygy, çalt we netijeli işläp bilmek ukyby bilen tapawutlanan, öz borçlaryna wepaly bolan Sapar Berdiniýazow, Farhat Işangulyýew, Walentin Kornilow, Jora Myradow, Çary Nyýazow ýaly diplomatlaryň uly bolmadyk topary kemala geldi.
Mysal üçin, 1965-nji ýylda häzirki Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň daşary ýurt dilleri fakultetini tamamlan, 1984-nji ýylda respublikamyzyň Daşary işler ministrliginde Baş referent wezipesinde işe başlan S.K.Berdiniýazow diplomatik gullukda baý tejribe toplady. Sapar Kömekowiç rus, iňlis, pars dillerini suwara öwrendi, onuň, şeýle hem diplomat W.Kornilowyň taýýarlan habar seljeriş-çaklaýyş materiallary özleriniň ýokary hili bilen tapawutlandy.
1980-nji ýyllarda Türkmenistanyň diplomatik gullugynda zähmet çeken diplomatlar barada gürrüň edilende, Farhat Işangulyýew hem gyzgyn ýatlanyp geçilmeli diplomatlardan biridir. Käri boýunça hukukçy bolan Farhadyň 1983-nji ýylda respublikamyzyň daşary syýasy edarasyna işe durmak maksady bilen ministrlige geleni, soňra bolsa meniň teklibim we ministriň razylygy bilen ony işe kabul edenimiz şu günki ýaly ýadymda. Ministrlikde Farhat diplomatik işiň iň möhüm, çylşyrymly ugurlarynyň birine — protokol meselelerine jogap berdi hem-de işlän döwründe protokolyň nazary we amaly meseleleri boýunça baý tejribe toplady.
Daşary işler ministrligimizde ýurdumyzyň mukaddes Garaşsyzlygyna eýe bolan döwrüne çenli bolan döwürde işlän we turuwbaşdan diplomatiýa işinde gowy netijeleri görkezip başlan diplomatlarymyzyň arasynda iň ýaşy Myrat Nazarow boldy. Myrat turuwbaşdan özüniň zähmete bolan ýokary ukyplylygy, rus we iňlis dillerini suwara bilmegi, diplomata mahsus häsiýetleri we sypatlary edinmegi, özüne tabşyrylan işe ýokary jogapkärçiligi bilen tapawutlandy. Garaşsyzlyk ýyllarynda Myrat Nazarow Hindistanda, Hytaýda ýurdumyzyň Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi hökmünde Türkmenistana wekilçilik etdi.
Şunlukda, 70-nji ýyllaryň ortasyndan başlap Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi özünde işlän diplomatlar üçin, hakykatdan hem, örän talapkär mekdep boldy we şol mekdep olaryň diňe bir diplomatik işine güýçli itergi bermän, eýsem, diplomatlaryň gulluk basgançaklary boýunça ösmeklerini hem üpjün etdi.
Amangeldi Rahmanow,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara gatnaşyklary we diplomatiýa kafedrasynyň müdiri,
Türkmenistanyň Adatdan daşary we Doly ygtyýarly ilçisi,
Türkmenistanyň ussat diplomaty, professor, taryh ylymlarynyň doktory, filosofiýa ylymlarynyň kandidaty.